ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ

             ಡಾ.ಸಿ.ನಾಗಭೂಷಣ

 

 ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಚಂಪೂ ರೂಪ ಮಹತ್ವದ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಬಂದಿದೆ. ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಿದೆ. ಸಂಸ್ಕೃತ ನಾಟಕಗಳಿಂದ ಸ್ಫೂರ್ತಿ ಹೊಂದಿ ಚಂಪೂವು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ರೂಪವಾಗಿ ರೂಪುಗೊಂಡಿದೆ. ಚಂಪು ಪ್ರಕಾರ ಒಂದು ಮಹಾಕೃತಿಯ ಮಾಧ್ಯಮವಾಗಬಲ್ಲ ಛಂದೋರೂಪವನ್ನಾಗಿಸಿದವರು ಕನ್ನಡಿಗರೇ ಎಂದು ನಿರ್ಣಯಿಸಬಹುದು. ಚಂಪೂವು ಮುಖ್ಯತಃ ಸಂಸ್ಕೃತವೆಂದು ತಿಳಿದರೂ ಅದು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತಾಳಿದ ರೂಪವು ಮಾತ್ರ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಅನುಕರಣ ಫಲವಲ್ಲವೆಂದೂ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಪೂರ್ಣವೆಂದು ಭಾವಿಸಬಹುದು. ಚಂಪುವು ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗದ್ಯ-ಪದ್ಯಮಯವಾಗಿದ್ದರೂ ಇಲ್ಲಿ ಪದ್ಯದ ಭಾಗವೇ ಹೆಚ್ಚು. ಗದ್ಯ ಕಡಿಮೆ. ಕಂದಗಳು ಹಾಗೂ ವೃತ್ತಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟಿರುತ್ತವೆ. ಎರಡು ವೃತ್ತಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಆಗಾಗ ಗದ್ಯವಿರುತ್ತದೆ. ಚಂಪೂ ಕಾವ್ಯದ ವಸ್ತುಗಳಲ್ಲಿ ಲೌಕಿಕ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಇವೆರಡು ಪರಂಪರೆಯಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಬಂದವು ಲೌಕಿಕ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜಕೀಯ ಶ್ಲೇಷವು ಕಂಡು ಬಂದರೆ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಶಾಂತರಸ, ಭಕ್ತಿರಸಗಳು ಪ್ರಚುರವಾಗಿವೆ.

 ರಾಮಾಯಣ-ಮಹಾಭಾರತ, ವೈದಿಕ, ಜೈನ ಪುರಾಣಗಳು, ಕಲ್ಪಿತ ಕಥಾವಸ್ತುವುಳ್ಳ ಕಾವ್ಯಗಳು ಐತಿಹಾಸಿಕ ವೃತ್ತಾಂತಗಳು ಇವು ಚಂಪೂ ಕಾವ್ಯದ ವಸ್ತುವಿಗೆ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಆಕರಗಳು. ಭಾಷಾ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಗ-ದೇಶಿಗಳ ಸಮನ್ವಯದ ಪ್ರಯತ್ನವಿದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣುವಂತೆ ಉದಾತ್ತ ನಾಯಕನ ಮಹಿಮಾತಿಶಯ ನಿರೂಪಣೆ, ನಾಯಕ-ಪ್ರತಿನಾಯಕ ಸಂಘರ್ಷ, ಇಷ್ಟದೈವ, ದೈವಭಕ್ತಿ, ಧಾರ್ಮಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಉತ್ಕರ್ಷ ಸಾಧನೆ ಮಹಿಮೆ ಮುಂತಾದವುಗಳ ಕಥನ, ಮತಪ್ರಸಾರ, ಮನೋರಂಜನೆ ಇವೆಲ್ಲಾ ಇಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಚಂಪೂ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಭದ್ರವಾದ ನೆಲೆಗಟ್ಟು ಹಾಕಿದವನು ಪಂಪ ಕವಿ. ಆತನ ಆದಿಪುರಾಣ, ವಿಕ್ರಮಾರ್ಜುನ ವಿಜಯ ಕೃತಿಗಳು ವಸ್ತು ಮತ್ತು ರೀತಿ ಎರಡು ದೃಷ್ಟಿಗಳಿಂದಲೂ ಉತ್ತರ ಕಾಲೀನ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳಿಗೆ ಅನುಕರಣೀಯವಾಗಿಯೂ, ಆದರ್ಶವಾಗಿಯೂ, ಮಾದರಿಯಾಗಿಯೂ ಪರಿಣಮಿಸಿದವು. ಮುಂದಿನ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳು ಅನುಸರಿಸುವ ಚಂಪೂವಿನ ಚೌಕಟ್ಟು ಬಹುಪಾಲು ಪಂಪನ ಚಂಪೂವಿನ ಚೌಕಟ್ಟನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿದವುಗಳಾಗಿವೆ.

ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಸಾಹಿತ್ಯ :

 

 ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳು ಚಂಪೂವಿನಲ್ಲಿ ಬರೆದರು ಎಂಬ ಮಾತು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ವಿಪರ್ಯಾಸ ಚಂಪೂವಿನ ರೀತಿ ಪ್ರೌಢ, ಅಭಿಜಾತ, ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತ ಈ ಧೋರಣೆಗೆ ವೀರಶೈವ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಮನೋಧರ್ಮಕ್ಕೆ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ. ಇದನ್ನು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ತಿಳಿಸಿದವರು ಜೈನರು. ಜೈನ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳ ಚಂಪೂ ಧೋರಣೆಯೇ ಬೇರೆ, ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳು ಚಂಪೂವಿನಲ್ಲಿ ಬರೆದರೂ ಅವರ ಧೋರಣೆಯೇ ಬೇರೆ. ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಮಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ರೂಪು ತಾಳಿದ ಸಾಮಾಜಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ಹೊಸ ವೈಚಾರಿಕ ಕ್ರಾಂತಿಗೆ ಸ್ಪಂದಿಸಬೇಕಾಗಿ ಬಂದುದರಿಂದ ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಮನ್ನೆಣೆಯಿತ್ತರು. ಬಹುತೇಕ ಸಂಸ್ಕೃತ-ಪ್ರಾಕೃತ ಕೃತಿಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಅಗತ್ಯ ಇವರಿಗೆ ಅಷ್ಟಾಗಿ ಉಂಟಾಗಿಲ್ಲ. ಲೌಕಿಕ-ಆಗಮಿಕವೆಂಬ ಧ್ವಂದ್ವ ಧೋರಣೆಯನ್ನು ಈ ಕವಿಗಳು ಕಾಣಿಸಿಲ್ಲ. ರಾಜತ್ವವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸಿದರು. ಅವರು ಹಳಗನ್ನಡ ಚಂಪೂವಿನಲ್ಲಿ ಹಿಂದಿನ ಧೋರಣೆಗಳಿಗೆ ಬದ್ಧರಾಗದೆ ತಮ್ಮ ಕಾವ್ಯೋದ್ದೇಶಕ್ಕೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಅದರ ಹೊರಮೈಯನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ಆಂತರಿಕ ಆಶಯಗಳಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ತಂದಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಹಳಗನ್ನಡ ಪ್ರೌಢ ಚಂಪು ನಡುಗನ್ನಡ ಚಂಪೂ ಆಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿತ್ತು. ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಆದಿಕವಿ ಹರಿಹರ. ಈತನ ಉದಿತ ಮಾರ್ಗ ನಂತರದ ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳ ಮೇಲಾಗಿದೆ. ಸುಮಾರು 40ಕ್ಕೂ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟು ಚಂಪೂ ಕೃತಿಗಳು ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಕೃತಿ ಶ್ರೇಣಿಯನ್ನು ಈ ರೀತಿ ತೋರಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.

 

  ಕವಿ                ಕೃತಿ               ಸ್ವರೂಪ              ಕಾಲ

ಹರಿಹರ          ಗಿರಿಜಾ ಕಲ್ಯಾಣ         ಲೀಲೆ            ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೨೦೦

ಸೋಮರಾಜ   ಉದ್ಭಟ ಕಾವ್ಯ             ಚರಿತ್ರೆ             ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೨೨೨

ಚಂದ್ರಕವಿ     ವಿರೂಪಾಕ್ಷಾಸ್ಥಾನ         ಸ್ಥಳವರ್ಣನೆ          ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೪೩೦

ಸುರಂಗ     ತ್ರಿಷಷ್ಠಿ ಪುರಾತನರ ಚರಿತ್ರೆ        ಚರಿತ್ರೆ             ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೫೦೦

ಪ್ರಭುಗ         ಚೂಡಾನಾಸ್ಥಾನ

               ವಿಭೋಗಾಸ್ಥಾನ          ಸ್ಥಳ ವರ್ಣನೆ        ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೫೦೦

ಚೆನ್ನವೀರ ಜಂಗಮ  ಷಟ್ಥಲವಲ್ಲಭ          ಶರಣ ಸ್ತವನ         ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೩೦

ವೀರಭದ್ರರಾಜ   ವೀರಭದ್ರ ವಿಜಯ         ಲೀಲೆ              ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೫೩೦

ಸದಾಶಿವಯೋಗಿ      ರಾಮನಾಥವಿಲಾಸ     ಚರಿತೆ            ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೫೬೫

ವಿರಕ್ತತೋಂಟದಾರ್ಯ ಚಿದಾನಂದಸಿಂದು     ಚರಿತೆ           ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೬೧೦

ಮುರಿಗಾ ದೇಶಿಕೇಂದ್ರ  ಹಮ್ಮೀರ ಕಾವ್ಯ        ಚರಿತ್ರೆ           ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೬೧೫

ಕುಂಡಲಗಿರಿ   ರಸಿಕ ಮನೋರಂಜನ ವಿಲಾಸ  ವಿಲಾಸ          ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೩೦

ಸಿದ್ಧಲಿಂಗ ಶಿವಯೋಗಿ  ಭೈರವೇಶ್ವರ ಪುರಾಣ        ಚರಿತ್ರೆ       ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೬೩೦

ಶಾಂತಲಿಂಗ ದೇಶಿಕ    ಶಿವಲಿಂಗ ಚಾರಿತ್ರ          ಚರಿತ್ರೆ       ಕ್ರಿ.ಶ.   ೧೬೫೦

ಕವಿಮಾದಣ್ಣ        ನನ್ನಯ್ಯಗಳ ಚರಿತ್ರೆ           ಚರಿತ್ರೆ       ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೫೦

ಷಡಕ್ಷರಿ          ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ            ಚರಿತ್ರೆ        ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೫೫  

              ಶಬರಶಂಕರ ವಿಳಾಸ             ಚರಿತ್ರೆ         ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೫೫

              ವೃಷಭೇಂದ್ರ ವಿಜಯ             ಚರಿತ್ರೆ         ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೬೫೫      

ಇಮ್ಮಡಿ ಮುರಿಗಾ ದೇಶಿಕೇಂದ್ರ  ಹಾಲಾಸ್ಯ ಪುರಾಣ   ಲೀಲೆ         ಕ್ರಿ.ಶ.  ೧೭೨೦

ಅಳಿಯ ಲಿಂಗರಾಜ    ನಳಕೂಬರ ವಿಲಾಸ

                    ಗಯಚರಿತ್ರೆ             ಲೀಲೆ        ೧೮ನೇ ಶತಮಾನ         

ಲಿಂಗಣ್ಣ ಕವಿ      ಕೆಳದಿ ನೃಪ ವಿಜಯ          ಚರಿತ್ರೆ            ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೭೨೦

ಬಸವ್ಪಪ ಶಾಸ್ತ್ರಿ    ದಮಯಂತಿಸ್ವಯಂವರ

                ರೇಣುಕ ಚಂಪು        ಅಖ್ಯಾಯಿಕೆ         ಕ್ರಿ.ಶ.೧೮೪೩-೧೮೮೯ 

ಕುಮಾರ ವಿಭು ಬಿಕ್ಷಕ ಮಹೇಶ ವಿಲಾಸ         ಲೀಲೆ            ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೯೦೦

ಸಂಗ ವಿಭು    ಕುಮಾರ ವಿಜಯ            ಚರಿತ್ರೆ            ಕ್ರಿ.ಶ. ೧೯೦೦

 

 ಮೇಲ್ಕಂಡ ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಲೀಲೆ, ಸ್ವತಂತ್ರ ರೂಪದ ಚರಿತ್ರೆ, ಮಿಶ್ರರೂಪದ ಚರಿತ್ರೆ, ತತ್ವ ವಿವೇಚನೆ, ಸ್ಥಲ ಮಹಾತ್ಮೆ, ಇತಿಹಾಸ ಇತ್ಯಾದಿಯಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಜೈನಕವಿಗಳಿಗೆ ಚಂಪೂ ಪ್ರಬಂಧದಲ್ಲಿ ಪಂಪ ಕವಿಯು ಮಾರ್ಗ ಪ್ರವರ್ತಕನಾದರೆ ವೀರಶೈವ ಕವಿಗಳಿಗೆ ಹರಿಹರ ಪ್ರವರ್ತಕನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಅದು ಹರಿಹರ ಮಾರ್ಗ ಎಂಬುದಾಗಿದ್ದು, ಷಡಕ್ಷರಿ, ಸುರಂಗ, ಬಸವಪ್ಪ ಶಾಸ್ತ್ರಿಗಳ ಕಾಲದವರೆಗೂ ಮುಂದುವರೆದಿದೆ. ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳು ಹಳಗನ್ನಡ ಭಾಷೆ ನಡುಗನ್ನಡಕ್ಕೆ ತಿರುಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಬಳಕೆಗಿಂತ ದೇಶೀ ವಾಗ್ವಿಳಾಸಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆದ್ಯತೆ ದೊರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕೃತಿರಚನೆಗೆ ತೊಡಗಿದ್ದಾರೆ. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು 13 ನೆಯ ಶತಮಾನದಿಂದ 19 ನೇ ಶತಮಾನದವರೆಗಿನ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳಲಿ ಮಹಾಕವಿ ಎನಿಸಿ ಕೊಳ್ಳುವ ಯೋಗ್ಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದ ಕವಿ ಹಾಗೂ ಈಯುಗದ ವೀರಶೈವಚಂಪೂಕಾರರಲ್ಲಿ ಶ್ರೇಷ್ಠನು ಎಂದು ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಂಬಿತನಾಗಿದ್ದಾನೆ.

ಕವಿ ಪರಿಚಯ : ಕನ್ನಡ ಚಂಪೂ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಂಪ ಕವಿಯು ಒಂದು ತುದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತರೆ ಇನ್ನೊಂದು ತುದಿಯಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಕನ್ನಡ ಕವಿ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಗಳು ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. 1. ಮುಪ್ಪಿನ ಷಡಕ್ಷರಿ 2. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿ. ಒಬ್ಬರು ಸ್ವರ ವಚನಗಳ ಕತೃಗಳು ಮತ್ತೊಬ್ಬರು ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳು. ಚಂಪೂ ಕವಿ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯೇ ತನ್ನ ವಿಷಯವಾಗಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿರುವುದರಿಂದ ಹಾಗೂ ಆ ಕವಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಉಲ್ಲೇಖಗಳು ಲಭ್ಯವಿರುವುದರಿಂದ ಕವಿಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯುವಲ್ಲಿ ತೊಂದರೆ ಯೆನಿಸಲಾರದು.

    ಮಂಡ್ಯ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಮಳವಳ್ಳಿ ತಾಲೂಕಿನ ಧನುಗೂರು ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ ಷಡಕ್ಷರಿಯು ಧನಗೂರಿನ ಮಠಾಧಿಪತಿಯಾಗಿದ್ದು ಹದಿನಾಡಿನ ಅರಸ ಮುದ್ದು ರಾಜರ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಎಳಂದೂರಿಗೆ ಬಂದು ರಾಜರು ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಮಠದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆತನ ಮಡದಿ ಅಮೃತಾಂಬಿಕೆ ಗುರು ರೇವಣಮಹಾಯೋಗಿಂದ್ರರು ಎಂಬುದಾಗಿ ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ದೇವೇಂದ್ರನ ರಾಜಾವಳಿ ಕಥೆಯಲ್ಲಿಯ ‘ಎಳಂದೂರ ಷಡಕ್ಷರಿಯಂ ತತ್ಪುರದ ಜೈನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣನಪ್ಪ ಬೊಮ್ಮರಸನ ಪುತ್ರ ವಿಶಾಲಾಕ್ಷಿ ಪಂಡಿತನು ತಿರುಮಲಾರ್ಯನುಂ ಇಂತು ಮೂವರು ಸಹಾಧ್ಯಾಯಿಗಳಾಗಿ ನಿಘಂಟು, ವ್ಯಾಕರಣ, ಕಾವ್ಯ, ನಾಟಕ ಮೊದಲಾದ ವಿದ್ಯೆಗಳಲ್ಲಿ ಶಿಖಾಮಣಿಗಳೆನಿಸಿದರು. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಸೇಖರನೆನಿಸಿದನು’ ಎಂಬ ಉಲ್ಲೇಖದಿಂದ ಈ ಮೂವರು ಸಮಕಾಲೀನರು ಎಂಬುದಾಗಿ ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ.

 ಈತನು ಕ್ರಿ.ಶ.ಸುಮಾರು 1640ರಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿರಬಹುದೆಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಇದೆ. ಕ್ರಿ.ಶ.1654ರಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸಿರುವುದರಿಂದ ಕೇವಲ 13ನೆಯ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿಯೇ ಆತನಿಗೆ ಕವಿತಾ ಶಕ್ತಿ ಸಿದ್ಧಿಸಿರುವುದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಕವಿಯ ಕಾಲದ ಬಗೆಗೆ ನಿಶ್ಚಿತವಾಗಿ ಹೇಳಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ 17ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲಿ ಬದುಕಿರುವನು ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ಉಭಯ ಕವಿತಾವಿಶಾರದನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಕವಿತ್ವ,ಪಾಂಡಿತ್ಯಗಳ ಅನನ್ಯ ಸಂಗಮವಾಗಿರುವ ಈ ಕವಿಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಂಸ್ಕೃತ ಹಾಗೂ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ದೊರೆಯುವ ಚಿಕ್ಕ ದೊಡ್ಡ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಇಪ್ಪತ್ತೆರಡು. ಅವುಗಳಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾಗಿರುವವು ಕೇವಲ ನಾಲ್ಕು. ಉಳಿದವು ಸಂಸ್ಕೃತ ಭಾಷೆಯವು. ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಮತ್ತು ವೃಷಭೇಂದ್ರ ವಿಜಯಗಳು ಮಹಾಕಾವ್ಯಗಳು. ಶಬರ ಶಂಕರ ವಿಳಾಸ ಮಾತ್ರ ಐದು ಅಧ್ಯಾಯಗಳ ಖಂಡಕಾವ್ಯ. ಷಡಕ್ಷರಮಂತ್ರ ಸ್ತೋತ್ರ ರಗಳೆ ಪ್ರಕಾರದ ಲಘು ಕೃತಿ. ಸಂಸ್ಕೃತ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಕವಿಕರ್ಣ ರಸಾಯನವೊಂದೇ ಬೃಹತ್ಕಾವ್ಯ ಉಳಿದೆಲ್ಲ ಲಘು ಕಾವ್ಯಗಳು ( ವೀರಭದ್ರ ದಂಡಕ,ಬಸವೇಶ್ವರಾಷ್ಟಕ, ನೀಲಾಂಬಿಕೆಯ ಸ್ತೋತ್ರ) ಸ್ತೋತ್ರ ಸ್ತವನ. ಅಷ್ಟಕ ದಂಡಕ ಉದಾಹರಣ ಗದ್ಯ ಮುಂತಾದ ಲಘು ಕಾವ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳಾಗಿದೆ.

 ಮಠಾಧಿಪತಿಯೂ ಯತಿಯೂ ಆದ ಷಡಕ್ಷರದೇವನು ವೀರಶೈವಧರ್ಮದಲ್ಲಿ ತನಗಿರುವ ಅಪಾರವಾದ ನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ತಾನು ವಿರಚಿತ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಆತನ ಇಷ್ಟದೈವತೆ ಶಿವಲಿಂಗವಾಗಿರುವುದು ಆತನ ಕಾವ್ಯಗಳಿಂದ ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಆತನ ಎಲ್ಲಾ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಶಿವಲಿಂಗದ ಸ್ತುತಿ ಇದೆ. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಮತ್ತು ಬಸವರಾಜ ವಿಜಯ ಕಾವ್ಯಗಳ ಆಶ್ವಾಸಾಂತ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಶಿವೆಯ ಸ್ತುತಿಯಿದೆ. ಶಿವೆ-ಶಕ್ತಿ ಸಮನ್ವಿತವಾದ ತತ್ವವೊಂದನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಂತಿದೆ. ಈ ತತ್ವದ ಭೂಮಿಕೆಯ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆಯೇ ಷಡಕ್ಷರದೇವನ ಎಲ್ಲಾ ಕಾವ್ಯಗಳು ಸೃಷ್ಟಿಯಾಗಿವೆ.

ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಕಾವ್ಯ ರಚಿಸಲು ಹಿನ್ನೆಲೆ ಮತ್ತು ಕಥಾವಸ್ತು :

 ಕವಿಯು ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಕೃತಿಯನ್ನು ರಚಿಸಲಿಕ್ಕೆ ಒದಗಿದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯ ಬಗೆಗೆ ದಂತ ಕಥೆಯಿದೆ. ಜೈನಕವಿ ನೇಮಿಚಂದ್ರನಿಂದ ವಿರಚಿತವಾದ `ಲೀಲಾವತಿ’ ಚಂಪೂ ಕೃತಿಯನ್ನು ಆನೆಯ ಮೇಲೆ ಅಂಬಾರಿಯಲ್ಲಿರಿಸಿ ಜೈನರು ಮೆರವಣಿಗೆ ಹೊರಡಿಸಿದ್ದರು. ಆ ಆನೆಯ ಕೆಳಗೆ ಒಂದು ತೊಟ್ಟಿಲನ್ನು ಕಟ್ಟಿದ್ದರು. ಈ ಮೆರವಣಿಗೆಯು ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ಮಠದ ಮುಂದೆ ನಿಲ್ಲಲು ಅವನ ಶಿಷ್ಯರು ಇದೇನು ಮೆರವಣಿಗೆ ಎಂದು ಕೇಳಲಾಗಿ ಅವರು ಇದು ಕರ್ನಾಟಕ ಗ್ರಂಥ ಶಿರೋಮಣಿಯಾದ ಕವಿಕುಂಜರ ಲೀಲಾವತಿಯ ಮೆರವಣಿಗೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು. ಆನೆಯ ತೊಟ್ಟಿಲು ಕಟ್ಟಿದ್ದೇಕೆಂದು ಕೇಳಲು ಅವರು ನಗುತ್ತ ಈ ಗ್ರಂಥವು ರಸಭರಿತವಾದದ್ದದ್ದು. ಆ ರಸವು ತುಳುಕಿ ನೆಲಕ್ಕೆ ಬಿದ್ದಿತೆಂದು ಊಹಿಸಿ ತೊಟ್ಟಿಲನ್ನು ಹೊಟ್ಟೆಗೆ ಕಟ್ಟಿದ್ದಾರೆಂದು ಹೇಳಲು, ಈ ಸಂಗತಿಯನ್ನು ಶಿಷ್ಯರು ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು. ಆಗ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ಇದಕ್ಕಿಂತ ರಸಭರಿತವಾದ ಕಾವ್ಯ ವಿರಲಿಕ್ಕಾಗಿ ಇದಕ್ಕೆ ಇಂಥ ಬಹುಮಾನ ಸಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲವೆಂದು ತನ್ನ ಶಿಷ್ಯರ ಸಂಗಡ ಹೇಳಿ ಕಳುಹಿಸಿದನು. ಮೆರವಣಿಗೆಯನ್ನು ಮುಂದೆ ಹೋಗದ ಹಾಗೆ ತಡೆದನು. ಆ ಸಂಗತಿಯು ಅರಮನೆಯವರೆಗೂ ಹೋಯಿತು. ವಿಚಾರಣೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಇನ್ನೊಂದು ವರ್ಷದೊಳಗಾಗಿ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಶ್ರೇಷ್ಠವಾದ ಗ್ರಂಥವನ್ನು ರಚಿಸುತ್ತೇನೆ. ಅದಕ್ಕಿಂತ ಲೀಲಾವತಿಯು ರಸಭರಿತವೆಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ತೋರಿದರೆ ಆಗ ಮೆರವಣಿಗೆ ಮಾಡಬಹುದೆಂದು ಹೇಳಿದನು. ಈ ಮಾತು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಾಯಿತು. ಅನಂತರ ಷಡಕ್ಷರ ದೇವನು ‘ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ’ ಗ್ರಂಥ ರಚನೆಗೆ ತೊಡಗಿ ಒಂದು ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಪೂರೈಸಿದನು. ಅದನ್ನು ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸಮ್ಮುಖದಲ್ಲಿ ಓದಿ ತೋರಿಸಿದನು.

 ಕವಿ ವಿಬುಧರ ಕಿವಿಯೊಳ ಸೂ

ಸುವ ನವರಸಮಿಳಿದು ತೀವಿ ತನುವಂ ಮನವಂ

ಕವಿದು ಪೊರಸೂಸಿತೆನೆ ಪೊ

ಣ್ಮುವ ಸುಖಭಾಷ್ಪ ತುಳುಂಕೆ ಪೇಳ್ವುದು ಕೃತಿಯಂ [1-52]

ಎಂದು ತಾನು ರಚಿಸಿದ ಕೃತಿಯ ಬಗೆಗೆ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ವಿದ್ವಾಂಸರು ಲೀಲಾವತಿ ಹಾಗೂ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸಗಳನ್ನು ಓದಿಸಿ ಕೇಳಿ ಷಡಕ್ಷರ ದೇವನಿಗೆ ಯೋಗ್ಯತಾ ಪತ್ರವನ್ನು ಕೊಟ್ಟರೆಂದು ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಈ ಘಟನೆಯನ್ನು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ಒಪ್ಪಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ನೇಮಿಚಂದ್ರನ ಕಾಲ 13ನೇ ಶತಮಾನ. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ಕಾಲ 17ನೇ ಶತಮಾನದ ಮಧ್ಯಭಾಗ. ಕಾವ್ಯದ ಅಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಮಹತ್ತರತೆಯನ್ನು ಸಾರುವುದಕ್ಕಾಗಿ ಈ ಕಥೆಯನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಗುಬ್ಬಿಯ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಕವಾಗಿ ಹೇಳಿದ ಕಥೆಯನ್ನೇ ಷಡಕ್ಷರಿ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ವಸ್ತುಕವಾಗಿ ಹೇಳಿರುವನು. ತೆಲುಗಿನ ಪಾಲ್ಕುರಿಕೆ ಸೋಮನಾಥ, ಕನ್ನಡದ ಭೀಮಕವಿಗಳು ಹೇಳಿದ ಬಸವಾದಿ ಪ್ರಮಥರ ಕಥೆಯನ್ನು, ಶಿವಭಕ್ತರ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಚಂಪೂರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಸವರಾಜ ವಿಜಯದ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಿದ್ದಾನೆ. ಶಿವನ ಪಂಚವಿಶತಿ ಲೀಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಹದಿನೈದನೆಯದಾದ ಶಬರಶಂಕರ ಲೀಲೆಯ ಕಥೆಯನ್ನು ವಸ್ತುವಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ಪೂರ್ವದ ಕವಿಗಳಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತನಾಗಿ ಶಬರಶಂಕರ ವಿಲಾಸವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ.

 ಕಥೆಯ ಮೂಲ : ಮೊದಮೊದಲು ಅರಸನೊಬ್ಬನ ನ್ಯಾಯನೀತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ಒಂದು ಸಾಂಕೇತಿಕ ರೂಪವಾಗಿದ್ದ ಈ ಕಥೆಯು ಮುಂದೆ ಮಂತ್ರದ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡು ಒಂದು ವಿಶಿಷ್ಟ ಕಥೆಯಾಗಿ ಮಾರ್ಪಾಡುಗೊಂಡಿದೆ.ಕವಿಯು ತನ್ನ ಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ವಸ್ತುವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಹಲವೆಡೆ ಉಚಿತ ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಈ ಕೃತಿಯ ಮೂಲ ವಸ್ತು ಕ್ರಿ.ಶ.2ನೆಯ ಶತಮಾನದ್ದೆಂದು ಹೇಳಲಾದ ಇಲಂಗೋ ಕವಿ ರಚಿಸಿದ ಶಿಲಪ್ಪದಿಗಾರಂ ಎನ್ನುವ ತಮಿಳು ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ದೊರೆಯುತ್ತದೆ. ಅದರಲ್ಲಿ ಒಂದು ಆಕಳು ತನ್ನ ಕರುವಿನೊಡನೆ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ನಿಂತಾಗ್ಗೆ ಕರು ಕುದುರೆಯ ಕಾಲಿಗೆ ಸಿಕ್ಕು ಸಾಯುತ್ತದೆ. ನೊಂದ ಆಕಳು ನಗರದ ಮಹಾದ್ವಾರದಲಿ ಕಟ್ಟಿದ ನ್ಯಾಯ ಗಂಟೆಯನ್ನು ಬಾರಿಸಿ ನ್ಯಾಯಭಿಕ್ಷೆ ಕೋರುತ್ತದೆ. ಅರಸನು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಬಂದು ವಿಷಯವನ್ನು ತಿಳಿದು ಹಸುವಿಗೆ ನ್ಯಾಯದಾನ ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ತಮಿಳುನಾಡಿನ ತಿರುವಾರೂರಿನ ಗುಡಿಯಲ್ಲಿ, ಲೇಪಾಕ್ಷಿ, ಪೆನುಗೊಂಡೆ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಈ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಹಾಗೆ ತಾಯಿ ಹಸು ಗಂಟೆಯನ್ನು ತನ್ನ ಕೊಂಬಿನಿಂದ ಬಾರಿಸುತ್ತಿರುವ ಹಾಗೂ ಬೀದಿಯಲ್ಲಿ ರಾಜನ ರಥ ನಿಂತಿರುವ ದೃಶ್ಯಗಳನ್ನು ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಸತ್ತ ಕರುವಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ತೋರಿದ ಚೋಳನ ಕಥೆಯನ್ನು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಗುಬ್ಬಿಯ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು, ಷಟ್ಪದಿ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಈಗಾಗಲೇ ರಚಿಸಿದ್ದನು. ಭಕ್ತಿ ರಸ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಪಲ್ಲವಿಸಿ ಕರುಣರಸ ಪ್ರಧಾನವಾದ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚೆಯ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಮುಕ್ತಾಯಗೊಂಡಿರುವ ಭಾವಚಿಂತರತ್ನ ವರ್ಣಕ ಕಾವ್ಯವನ್ನೇ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ಆಧಾರವಾಗಿಟ್ಟು ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಪಾಡುಗಳನ್ನು ಮಾಡುವುದರ ಮೂಲಕ ವಸ್ತುಕ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಈ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳನ ಕಥೆ ತೀರಾ ಚಿಕ್ಕದು. ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ಕತೆಯ ತೆಳು ಹಂದರವನ್ನು ಕುರಿತು ಒಂದು ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ, ` ಸಾಮಾನ್ಯ ಹೆಣ್ಣೋರ್ವಳು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಮಗನು ಕುದುರೆಯ ಗೊರಸಿನಿಂದ ಸಾಯಲು, ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ, ತನ್ನ ಮಗನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಭಕ್ತವಧೆಯೆಂದು ತನ್ನ ಶಿರದೊಡನೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಎಂಟು ತಲೆಗಳನ್ನು ಪಡೆದು ಕೈಲಾಸಕ್ಕೆ ಹೋದ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕತೆಯನು ಬೆಳಸಿ ಮಾಡುವೆನು’ ಎಂದಿರುವನು.

 ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ತನ್ನ ಕಾವ್ಯ ಪಂಡಿತರ, ಪರಿಣಿತರ ಮನ್ನಣೆ ಗಳಿಸಬೇಕೆಂಬ ಅಭಿಲಾಷೆ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಅಷ್ಟಾದಶ ವರ್ಣನೆ ಹಾಗೂ ನವರಸಗಳ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಲ ಕಥಾವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಿ ತನಗೆ ಬೇಕಾದಂತೆ ಮಾರ್ಪಾಟುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನದಲ್ಲಿ ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳನ ಕಥೆಯನಿದನ ಬೆಳಸಿ ಕೃತಿಮಾಳ್ಪೆನು ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಆತನ ಕಥಾ ನಾಯಕ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳ. ಅವನ ಕಥೆಯ ಮುಖಾಂತರ ಪಂಚಾಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರದ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಸಾಧಿಸಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡರೆ ಷಡಕ್ಷರದೇವನು ಬರೆಯಲಾರಂಭಿಸಿದ್ದು ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಥಾವಸ್ತುವಿನ ನಾಯಕ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಪುತ್ರ ರಾಜಶೇಖರ. ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳ ಅಮೃತಮತಿಯರ ಪುತ್ರ ಬಯಕೆ, ಗುರುಗಳ ಆಶೀರ್ವಾದ ರಾಜಶೇಖರನ ಜನನ. ಅವನ ಬಾಲ ಲೀಲೆ ಯೌವನ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ವರ್ಣನೆಯನ್ನು ತಂದಿದ್ದಾನೆ. ವೀರರಸ ಶೃಂಗಾರ ರಸಗಳ ವರ್ಣನೆಯನ್ನು, ಸಿಂಹಳದ ಮೇಲೆ ದಂಡೆತ್ತಿ ಹೋದ ಪ್ರಸಂಗ, ಅಲ್ಲಿ ಸಿಂಹಳೇಶನ ಸುತೆಯಾದ ಸರ್ವಮಂಗಳೆಯ ದರ್ಶನ ಪ್ರಣಯಾಂಕುರ, ವಿವಾಹ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಸಂಗಗಳಲ್ಲಿ ಹಲವೆಡೆ ಬದಲಾವಣೆ ತಂದಿದ್ದಾನೆ. ದೈವಭಕ್ತಿ ಹಾಗೂ ಷಡಕ್ಷರ ಮಂತ್ರದ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದ್ದಾನೆ. ನ್ಯಾಯನೀತಿ, ಮತ್ತು ಮಂತ್ರಮಹಿಮೆ ತತ್ವಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸುವ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ರೂಪುಗೊಂಡ ರಾಜಶೇಖರವಿಳಾಸವು ಕವಿಯ ಪ್ರತಿಭಾಮೂಸೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿ ಬಂದಿದ್ದರಿಂದ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮಹತ್ತರವಾದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಪಡೆದು ಕೊಂಡಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಕಥಾನಾಯಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ಹೊಂದಿದ ಈ ಕಾವ್ಯವು ಸ್ವಾರಸ್ಯಕರವೂ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವೂ ಆಗಿದೆ.

ಕಥಾವಸ್ತು :

 ಚೋಳಮಂಡಲ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಶಿವಭಕ್ತರಿಂದ ತುಂಬಿದ ಧರ್ಮವತಿಯೆಂಬ ನಗರ. ಅದಕ್ಕೆ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನೆಂಬುವನು ರಾಜ. ಅವನ ಹೆಂಡತಿ ಅಮೃತಮತಿ. ಮಂತ್ರಿ ಪತಿಮೋಹಿ. ಪತಿಮೋಹಿಯ ಮಗ ಮಿತವಚನ. ರಾಜ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲ ಒಂದು ದಿನ ಅಮೃತಮತಿ ದೇವಿಯು ಪುರಾಣ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಕಂಡೇಯನ ಲೀಲೆಗಳನ್ನು ಕೇಳಿ ತನಗೆ ಮಕ್ಕಳಿಲ್ಲದ ಬಗೆಗೆ ವ್ಯಥೆಗೊಂಡು `ಎಳೆವರೆಯದೊಳೆಳೆಯರ್ಕಳ್

 ನೆಳಸುತೆ ನಳಿದೊಳ್ಗಳಿಂದ ಬಿಗಿದಪ್ಪಿ ಮನಂ

 ಗೊಳೆತಳ್ತು ನೋಡಿ ಮುದ್ದಿಪ

 ವಿಳಾಸಮೊಂದಕ್ಕೆ ನೋಂತುದಿಲ್ಲಾ ಕೆಳದಿ

 ಶಿವಭಕ್ತಿಯಿಲ್ಲದವನ ಬಾಳು, ಕವಿತ್ವವಿಲ್ಲದವನ ಜಾಣ್ಮೆ ಕಳೆಯಿಲ್ಲದಪೆಣ್, ಜವಮಿಲ್ಲದಶ್ವ, ತನೂಭವವಿಲ್ಲದ ಭಾಗ್ಯಗಳು ಇವು ಶೋಭಿಸುವುದಕ್ಕೇ ಸಾಧ್ಯವೇ?’(3-46, 47) ಇತ್ಯಾದಿ ಚಿಂತನೆಯಿಂದ ವ್ಯಥೆ ಪಡುತ್ತಿರುವ ಅವಳಿಗೆ ಗುರುಗಳಾದ ಚಿದ್ಘನ ಶಿವಾಚಾರ್ಯರು ಉಪದೇಶಿಸಿದ ಶಿವಮಂತ್ರಾಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರ ಮಹಾತ್ಮೆಯ ಫಲವಾಗಿ ರಾಜಶೇಖರನೆಂಬ ಮಗ ಜನಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮಂತ್ರಲಕ್ಷ್ಯನೆಂಬುದು ಅವನ ಇನ್ನೊಂದು ಹೆಸರು. ರಾಜಶೇಖರ ದೊಡ್ಡವನಾದ ಮೇಲೆ ಯುವರಾಜ ಪಟ್ಟಾಭಿಷಿಕ್ತನಾಗಿ, ಕಪ್ಪ ಕೊಡದೆ ಉದ್ಗರ್ವದಿಂದ ಮೆರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಸಿಂಹಳೇಂದ್ರನ ಮೇಲೆ ದಂಡೆತ್ತಿ ಹೋಗಿ ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಅವನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿ, ಅವನ ಮಗಳಾದ ಸರ್ವಮಂಗಳೆಯನ್ನು ಧರ್ಮ ಪತ್ನಿಯಾಗಿ ಸ್ವೀಕರಿಸಿ ನಗರಕ್ಕೆ ಹಿಂದಿರುಗುವನು.

 ಒಂದು ದಿನ ಒಡ್ಡೊಲಗದಲ್ಲಿ ಕುಳಿತಿರುವಾಗ ಸಾಮಂತನಾದ ಸಿಂಧುರಾಜನು ಅಕ್ಷೀಣ ಲಕ್ಷಣಾ ಕೃತಿಗಳುಳ್ಳ ಎರಡು ಜಾತ್ಸಶ್ವಗಳನ್ನು ಕಾಣಿಕೆಯಾಗಿ ಕೊಡುವನು. ಅವುಗಳನ್ನು ರಾಜಕುಮಾರನು ವೈಹಾಳಿಯ ಇಚ್ಛೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿ ತನ್ನ ಸಮ ವಯಸ್ಕನಾದ ಮಿತವಚನನೊಡನೆ ಅಶ್ವಾರೋಹಣೋತ್ಸವವನ್ನು ನೆರವೇರಿಸಿ ಹಿಂದಿರುಗಿ ಅರಮನೆಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಆ ಊರಿನ ಶಿವಭಕ್ತೆಯಾದ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯೆಂಬುವವಳ ಏಕಮಾತ್ರ ಪುತ್ರ ಶಂಕರ ಎಂಬುವವನು ಮಿತವಚನನ ಕುದುರೆಯ ಕಾಲಿಗೆ ಸಿಕ್ಕು ಮರಣ ಹೊಂದಿದನು. ಮಗನ ಸಾವಿನಿಂದಾಗಿ ಧಾರುಣವಾದ ಪುತ್ರ ಶೋಕ ಸಂತಪ್ತೆಯಾದ ಅವಳು ಆ ಸತ್ತ ಮಗನ್ನೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳ ಭೂಪತಿಯಲ್ಲಿ ದೂರು ಸಲ್ಲಿಸಿದಳು. ಕೂಡಲೇ ಅರಸನು ಮಂತ್ರಿಯಾದ ಪತಿಮೋಹಿಯೊಡನೆ ಯೋಚಿಸಿ ಅಪರಾಧ ಕಾರಣನಾದ ರಾಜಕುಮಾರನ ಶಿರಚ್ಛೇದನ ಆಜ್ಞೆಯನ್ನು ಮಾಡುವನು. ಮುಂದಾಗುವ ಮಹಾ ಅನಾಹುತಗಳನ್ನು ನೋಡಲಿಚ್ಛಿಸದ ಪತಿಮೋಹಿ ತನ್ನ ಶಿರಚ್ಛೇದನ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಿಡುವನು. ಈ ಸನ್ನಿವೇಶದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ರಾಜಶೇಖರ, ಸಂದಾಯಿಯೆಂಬ ಸೇವಕ, ಮಿತವಚನ, ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿ ಕೊನೆಗೆ ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳ ಎಲ್ಲರೂ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಶಿರಚ್ಛೇದನ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವರು. ಎಲ್ಲ ಶಿರಸ್ಸುಗಳೂ ಶಿವಷಡಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರೋಚ್ಛಾರಣೆ ಮಾಡತೊಡಗುವವು. ಕೊನೆಗೆ ಅಮೃತಮತಿದೇವಿ ತನ್ನ ಶಿರವನ್ನು ಕಡಿದುಕೊಳ್ಳಲು ಸಿದ್ಧಳಾಗುವಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಶಿವನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷನಾಗಿ ಎಲ್ಲರನ್ನು ಬದುಕಿಸುವನು. ಶಿವನು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಕೈಲಾಸಕ್ಕೊಯ್ದು ಗಣ ಸಂದೇಹ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಇರಿಸುವನು. ಕಥೆಯು ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಮಂಗಳಾಂತವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸುವುದು. ಈ ಕಥೆಯ ಹಂದರದ ಮೇಲೆ ತನ್ನ ಅದ್ಭುತ ಪ್ರತಿಭೆಯ, ಪಾಂಡಿತ್ಯದ, ಲೋಕಾನುಭವದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯ ವಲ್ಲರಿಯನ್ನು ಹಬ್ಬಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ಕಾವ್ಯದ ಆಶಯ : ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕವಿಯು ವಿಶೇಷತಃ ಶೃಂಗಾರ, ಕರುಣ, ಶಾಂತರಸ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಅತ್ಮ ಪ್ರಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಕವಿಯು ಸಂಸ್ಕೃತದ ವಿಪುಲ ಸಂಪತ್ತಿನ ನಡುವೆ ಕನ್ನಡವನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ತನ್ನ ಉದ್ದೇಶದ ಸಾಧನೆಗಾಗಿ ತೊಡಗಿದ್ದರಿಂದ ಈ ಕೃತಿಯು ಪಾಮರರಿಗಿಂತ ಪಂಡಿತರಿಗೆ ಪ್ರಿಯವಾಯಿತೇನೋ ಎನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಕೆಲವು ವಿದ್ವಾಂಸರು ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸವು ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಪ್ರದರ್ಶನ್ಕಕಾಗಿ ಪ್ರಾದುರ್ಭವಿಸಿದ ಕಾವ್ಯ ಎನ್ನುವ ತೀರ್ಮಾನಕ್ಕೆ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಕವಿಗೆ ಅಪಾರ ವಿದ್ವತ್, ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಇದ್ದುದರಿಂದ ಅದನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅದಾಗ್ಯೂ ಪ್ರತಿಮಾ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರನಂತೆ ಅಪೂರ್ವ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ತೋರಿದವರು ಕನ್ನಡ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ತೀರ ವಿರಳ. ಭಾರತ, ರಾಮಾಯಣ, ಪುರಾಣಗಳಂತಹ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಸಿದ್ಧ ಕಥಾವಸ್ತುಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಸೈ ಎನ್ನಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದೇ ಕಷ್ಟವಾಗಿರುವಾಗ ಯಾವ ವಿಶೇಷ ಘಟನಾವಳಿಗಳಿಲ್ಲದ ಅಪ್ರಸಿದ್ಧ ಕಥಾವಸ್ತುವೊಂದನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಕೃತಕವಾದರೂ ಕಾವ್ಯ ಮಾರ್ಗದ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹಿಡಿದು ಅದಕ್ಕೆ ಜೀವಕಳೆ ತುಂಬಿ ಮಹಾಕಾವ್ಯ ಎನ್ನಿಸುವಷ್ಟ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅಪೂರ್ವ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ತೋರಿದವರಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರನಂತಹ ಕನ್ನಡ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳು ತೀರ ವಿರಳ ಎಂದೇ ಹೇಳಬಹುದು.

 ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸವು ತಂಬೆಲರಂತೆ, ತುಂಬುವೆರೆಯಿಂ ಪೊರಪೊಣ್ಮುವ ಜೊನ್ನದಂತೆ ಪೆಣ್ದುಂಬಿಯ ಗಾನದಂತೆ, ಪೊಸ ಸುಗ್ಗಿಯ ನಂದನದಂತೆ, ನಲ್ಮೆಯಿಂದಂ ಬಿಗಿದಪ್ಪಿ ದಂಗನೆಯ ಪರ‍್ಮೊಲೆ ಸೋಕಿನ ಸೌಖ್ಯದಂತೆ ರಸಜ್ಞರ ಚಿತ್ತಂ ಬಿಡದಿರ್ಪುದು ಎಂದು ಕವಿಯೇ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸುವಲ್ಲಿ ಹರಿಹರ ಕವಿಯ ಮಾರ್ಗವನ್ನೇ ಅನುಸರಿಸಿರುವುದಾಗಿ ಈ ಕೆಳಕಂಡ ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ :

 “ಮೃದುಮಧುರ ಪದವಿಲಾಸ

 ಸ್ಪದ ಸವಿಸರ ಪ್ರಕಾಶ ಕರ್ಣಾಟ ಕವಿ

 ತ್ವ ದೊಳೊರ್ವನೆ ಪೆಸರ್ವಡೆದ

 ಗ್ಗದ ಹರಿಹರನುದಿತ ಮಾರ್ಗದಿಂದಿದ ನೊರೆವಂ” [1-79] ಎಂದಿದ್ದಾನೆ.

ಪೂರ್ವದ ಹರಿಹರನ ಉದಿತ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿಯೇ ಕೃತಿ ರಚನೆ ಮಾಡಿರುವುದು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು

 ರಸೆಯೊಳ್ ರಸವತ್ಕವಿತೆಯ

 ನುಸುರಲ್ಪಡೆದ ಸಮನಯನನಂ ಪೊಗಳದೆ ಮಾ

 ನಿಸರಂ ಸುರರಂ ಪೊಗಳ್ವುದು

 ಕಸವರಮಂ ಕಳೆದು ಕಸವನಾಂತ ವೊಲಕ್ಕುಂ [1-21]

 ಅದರಿಂದೆ ಮಹಿತ ಮಹಿಮಾ

 ಸ್ಪಂದನಂ ಶಿವನಂ ತದೀಯ ಶರಣ ವಜ್ರಮಂ

 ಪದೆದು ಮುದ ಮೊದವೆ ಬಲ್ಲಂ

 ದದೆ ನುತಿಪೆಂ ನುತಿಸೆನುಳಿದ ಸುರರಂ ನರರಂ (1- 22)

ಎಂದು ಹೇಳುವಲ್ಲಿ ಕವಿಯು ಶಿವನನ್ನು, ಶರಣರನ್ನು ಹೊರತು ಉಳಿದವರನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದಿಲ್ಲವೆಂಬ ಆಶಯ ಅಡಗಿದೆ.

ಕಾವ್ಯದ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿ:

ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿ: ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ಶೃಂಗಾರದ ಲತೆಗೆ ಕರುಣೆಯೇ ನೀರು. ಭಕ್ತಿಯೇ ಕುಸುಮ. ಈ ಉಕ್ತಿಯ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಬರುವ ಮುಖ್ಯರಸಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹವಾಗಿ ಹೇಳಿದಂತಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಶೋಕರಸ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರಿಯು ಪ್ರಮುಖನಾಗಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತಾನೆ. ಕೃತಿಯಲ್ಲಿಯ ‘ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಲಾಪದ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಶೋಕರಸವೇ ಹೆಪ್ಪುಗಟ್ಟಿದೆ. ತನ್ನ ಬಾಳಿನ ಏಕಮಾತ್ರ ಆಶಾದೀಪ್ತಿಯಾಗಿದ್ದ ಪುತ್ರನ ಆಕಸ್ಮಿಕ ಮರಣದ ಅಘಾತವನ್ನು ಸಹಿಸದ ಮಾತೃ ಹೃದಯದ ನೈಜ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಈ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಈಕೆಯ ಪತಿ ಹಡಗಿನ ಅಪಘಾತದಿಂದ ಮಡಿದಿದ್ದನು. ಅವಳಿಗಿದ್ದ ಆರು ಮಕ್ಕಳೂ ಆರೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಸತ್ತರು. ಕೊನೆಗುಳಿದ ಓರ್ವನೆ ಮಗ ಶಂಕರನೇ ಆಕೆಯ ಬಾಳದೀಪ. ಜೀವನ ಸರ್ವಸ್ವ. ಆತ ಅವಳನ್ನು ಉದ್ಧರಿಸುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಆಕೆ ನಂಬಿದ್ದಳು. ಆದರೆ ಅವಳ ಆ ಆಶಾಗೋಪುರವೇ ಕುಸಿದು ಬಿದ್ದಾಗ ಅವಳಿಗೆಂಥ ಸಂಕಟವಾಗಬೇಡ! ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಆ ಮಾತೆಯ ಶೋಕವನ್ನು ಎಷ್ಟೆಂದು ಅಳೆಯಬಹುದು. ಅವಳು ನೀರಿಗೆ ಹೋದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಜಕುಮಾರನ ತುರಗ ವಿಹಾರದ ತುರಗದ ಕಾಲಿಗೆ ಸಿಕ್ಕು ಸತ್ತಾಗ ಮಾತೃ ಹೃದಯಕ್ಕೆ ಹೇಗಾಗಬೇಡ ! ಅವಳು ನೀರಿಗೆ ಹೋದ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ರಾಜಕುಮಾರನ ತುರಗ ವಿಹಾರದ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿ ಅದನ್ನು ನೋಡುವ ಆಸೆಯಿಂದ ಹೊರಬಂದ ಆ ಮಗು ಶಂಕರನು ತುರಗದ ಖುರ ಪುಟಕ್ಕೆ ಸಿಲುಕಿ ತಲೆ ಕತ್ತರಿಸಿ ಮಡಿಯುವುದೆಂದರೆ ಎಂಥ ವಿಧಿಲೀಲೇ! ಮನೆಗೆ ಮರಳಿದಾಗ ಮಗ ಕಾಣದಿರಲು ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿಯೂ ಅರಸಿ ಕೂಗಿ ಕರೆದು ಕೊನೆಗೆ ವಿಹಾರ ನೋಡಲಿಕ್ಕೆ ಹೋಗಿರಬಹುದೆಂದು ರಾಜಮಾರ್ಗದೆಡೆಗೆ ಬಂದ ಆಕೆ ಅಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಪ್ರೀತಿಯ ಮಗುವಿನ ಮೃತ್ಯು ಅಪ್ಪಿದ ದೇಹವನ್ನು ನೋಡಿ ಎಷ್ಟು ಕಂಗಾಲಾಗಬೇಡ! ಆಗ ಅವಳು ನುಡಿವ ನುಡಿಗಳು ಎಂಥಹ ಕಲ್ಲು ಹೃದಯದವರನ್ನು ಕರಗಿಸದೇ ಇರದು.

 ಕರಿಗಳ ಕಾಲ್ಗೆ ಒಳಗಾದನೊ

 ವರೂಥ ಚಕ್ರಕ್ಕೆ ಸಿಲ್ಕಿದನೊ ಹಯ ಚಂಚತ್

 ಖುರ ಹತಿಯಿಂದ ಹಳಿದನೋ ಶಂ

 ಕರನು ಅಕಟ ಎಂದು ಬಗೆದು ಬಾಯ್ವಿಡುತಿರ್ದಳು (13-103)

ದುರ್ವಿಧಿಯು ಅವಳಿಗೆ ಅರಿವಿಲ್ಲದೆಯೆ ಸಂದರ್ಭೋಚಿತವಾಗಿ ಸತ್ಯವನ್ನು ನುಡಿಸಿತೇನೊ ಅವಳ ಆ ನುಡಿ ನಿಜವೇ ಆಗಿ ಎದುರಿಗೆ ಶಂಕರನ ಮೃತದೇಹ ಬಿದ್ದುದನ್ನು ಕಂಡಾಗ ಮಗುವಿನ ತಲೆಯನ್ನು ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ಅವಳು

 ಎಳಗಿಳಿಯಂ ಕೊರಲ್ ಮುರಿದು ಮೋದಿದರ್ ಆರ್ ಮರಿಯಂಚೆಯಂ

 ಭಯಗೊಳಿಸುತೆ ಎರಂಕೆಯಂ ಪರಿದು ಪೊಯ್ದವರು ಆರ್ (13-105)ಎಂದು

ಬಸಿರಂ ಪೊಸೆದು ದೆಸೆದೆಸೆಗೆ ಬಾಯ್ವಿಟ್ಟು ಮೊರೆಯಿಟ್ಟು ಮಮ್ಮಲ ಮರುಗುವಳು

ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಆಕೆ ಹರಿಸುವ ಶೋಕ ಸಾಗರವನ್ನು ಕವಿಯು ಹೃದಯಂಗಮವಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ.

 ಮಗುವಿಗೆ ನೋವಾಗ ಬಾರದೆಂಬ ಭಾವನೆ ತಾಯಿಗೆ ಇನ್ನೂ ಇದೆ.

 

 ಮುನ್ನಱುವರಳಿದಳಲನೆಲೆ

 ನಿನ್ನಂ ನೆಱೆ ನೋಡಿ ಮಗನೆ ಮಱಿದಿರ್ದೆಂಪೇಳ್

 ಇನ್ನಾರಿಂದಂ ಮಱೆದಪೆ

 ನೆನ್ನೊಳುಸಿರ್ ಸುಮ್ಮನಿರದಿರೆಲೆ ತನುಜಾತಾ [13-108]

 ಆರೊಡನುಸುರ್ವೆಂ ದುಃಖಮ

 ನಾರುಂಟೆ ನಗಕಟ ಮಗನೆ [1-120]

 ನೋಡುವ ಕಣ್ಣೊಡೆದುದು ಮಾ

 ತಾಡಿಪ ನಾಲಗೆ ಮುರುಂಟಿದುದು ನಿನ್ನಂ ಮುಂ

 ಡಾಡುವ ಕೈಯುಡಿದುದು ಸಲೆ

 ಪಾಡುವ ಬಾಯ್ಯೆಂದುದಣುಗ ನೀಂ ಮಡಿಯಲೊಡಂ [1-119]

ಎಂದು ಅಳುವಲ್ಲಿ ವ್ಯಷ್ಠಿಯೊಡನೆ ಸಮಷ್ಠಿಯು ದನಿಬೆರೆಸುತ್ತದೆ.

ಈಕೆಯ ಆರು ಜನ ಮಕ್ಕಳು ಮಡಿದಿದ್ದಾರೆ. ವ್ಯಾಪಾರಕ್ಕೆ ಹೋದ ಗಂಡ ಹಡಗು ಮುಳುಗಿ ಸಕಲ ಸಂಪತ್ತಿನೊಡನೆ ಜಲಸಮಾಧಿ ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಪ್ರಾಣ ಕಳೆಯಂತೆ ತದ ನಂತರ ಜನಿಸಿದ ಮಗುವನ್ನು ನೋಡಿಯೇ ಕಾಲಕಳೆಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ.

 ‘ಮುನ್ನಱುವರದಳಲಂ ಎಲೆ ಮಗನೆ ನಿನ್ನಂ ನೆಱೆನೋಡಿ ಮಱೆದಿರ್ದೆಂ’ ಎಂದು ತಾಯಿ ಹೇಳುವಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡ ತಾಯಿಯ ಕರುಳ ವೇದನೆ ಹಾಗೂ ಉಳಿದವರನ್ನು ನೋಡಿ ಜೀವನವನ್ನು ಸಾಗಿಸುವ ಸಾಂತ್ವನಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ. ಮಗು ಗಳಗಳನೆ ಬೆಳೆದು ಧನವನ್ನು ಗಳಿಸಿ ಚರಾರ್ಚನೆಯನೆಸಗಿ ಉಜ್ವಲ ಸುಖವ ನೀವನೆಂದು ತಾಯಿಯ ಹೆಬ್ಬಯಕೆ. ಆದರೆ ಆತನು ತುರಗ ಖುರಹರೆಯಿಂದ ಮಡಿದು ಬಿದ್ದಿರುತ್ತಾನೆ. ಕಡೆಯಿಲ್ಲದ ದುಃಖ ಸಾಗರದಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನಿಲುಗಡೆಯೆಂಬುದಿಲ್ಲ. ಆಕೆಯ ಮನದಲ್ಲಿ ಭಾವನೆಯ ತರಂಗಗಳು ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದು ಎಡೆತಾಕುತ್ತವೆ. ಮುಂದಿನ ಆಸೆಯನ್ನು ನೆನೆಯು ವಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ

 ಕೊರಲಂ ಮೆಟ್ಟುವ ಪದದೊಳ್

 ತುರಗಂ ಕಂಗೆಟ್ಟು ಜನನಿಯೆಂದೆನ್ನಂ ನೀಂ

 ಕರೆದೆಯೊ ಮಱೆದೆಯೊ ದೋಷಾ

 ಕರೆಯೆಂದೇಂ ತೊಱೆದೆಯೊ ತನೂಜನೆ ಪೇಳೈ [13-110]

 

ಎಂದು ಕೇಳುವಲ್ಲಿ ತಾಯಿಗೆ ಮಗು ಕರೆದುದರ ನೆನಪಾಗುತ್ತದೆ. ಮರುಕ್ಷಣದಲ್ಲಿಯೇ ಅವಳಿಗೆ ತನ್ನ ಮಗನು ಜೀವಂತನಾಗಿರುವನೆಂದು ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. ಮಗು ಮಡಿದಿದೆಯೆಂಬುದನ್ನು ಮರೆತು

 ಪಸಿಯದೆಲೆ ಕಂದ ಬತ್ತಿತು

 ಬಸಿರಿದು ಕಳೆಗುಂದಿ ತಾನನಂ ಕಣ್ಬೊಣರ್ಗಳ್

 ಮಸುಳ್ದುವುಣಲ್ಬಡೆಯದೆ ಮಿಗೆ

 ಬಸವಳಿದಿಂಪಿರ್ಪುಮುಚಿತವೇ ಸುಕುಮಾರಾ [13-114] ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ.

ಪಸಿದೆಯೆಲೆ ಕಂದ ಎಂದು ಕೇಳುವಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಸಹಜತೆಯಿದೆ?

ಸರಿವರೆಯದ ಮಕ್ಕಳು ಬಂದು ಶಂಕರನೆಲ್ಲಿಹನು ಎಂದು ಬೆಸಗೊಂಡರೆ ಅರಸರ ಹಯದಿಂದ ಮಡಿದನೆಂದು ಪೇಳಲೇ? ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವ ತಾಯಿಯ ಅಳಲು ಎಂಥದು ? ಹೃದಯದ ಅಂತರಾಳದಿಂದ ಪುಟನೆಗೆದು ಗಗನವನ್ನು ಮುಟ್ಟುವ ಇಂಥ ಭಾವನೆಗಳು ಒಂದರ ಮೇಲೊಂದು ಬಂದು ತಾಯಿಯ ಮನವನ್ನು ಮುತ್ತಿ ಮುಸುಕುತ್ತವೆ.

ದೇವರ ಹರಕೆಯಂತೆ ಪಡೆದ ಆ ಮಗು ‘ತುರಗ ಖುರಕೆಂದು ಅಕಟ ಪೆತ್ತೆನೆ ಕುವರ ನಿನ್ನಂ ಶಂಕರಾ’ ಎಂದು ಶೋಕಿಸುವುದಕ್ಕಾಯಿತೆ ? ಕೊನೆಗೆ ನಿರುಪಾಯಳಾದ ಆ ತಾಯಿ ಮಗು ಸತ್ತರೂ ತಾನಿನ್ನೂ ಜೀವಿಸಿರುವಂತಾಯಿತೆ. ಎಂದು ಹಲುಬುವುದರಲ್ಲಿ ತಾಯಿ ಹೃದಯದ ನಿಜ ಮಮತೆಯನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾಳೆ. ‘ನಿನ್ನ ಅಳಿವನು ಇಕ್ಷಿಸಿಯಂ ಎನ್ನ ಅಸು ಪೋಗದಂದುಂ ನಿನ್ನೊಳು ಎನ್ನಯ ಕೂರ್ಮೆ ನಿಜಮೆಂತು ಎನಿಪುದು’ ಎನ್ನುವಾಗ ಅವಳ ತಾಯಿ ಹೃದಯವನ್ನು ಕವಿ ಚೆನ್ನಾಗಿ ವಿಮರ್ಶಿಸಿದ್ದಾನೆ.

ತಾಯಿಯ ದುಃಖವು ಪರಮಾವಧಿಯನ್ನು ಮುಟ್ಟುತ್ತದೆ. ಆ ದುಃಖ ಜನ್ಯ ದೃಶ್ಯದಿಂದ ಕಣ್ಣು ನೀರಿನಿಂದ ತುಂಬಿ ಕುರುಡಾಗಿದೆ. ನಾಲಿಗೆ ಮಾತಾಡದೆ ಮರುಚಿದಂತಾಗಿದೆ. ಕರುಳೆದೆಗಳು ಮರಗಟ್ಟಿವೆ. ಚಲನೆಗೆ ಚಳಿ ಹಿಡಿದಿದೆ. ಬಾಹು ಪ್ರಜ್ಞೆಯೇ ಮಂಕು ಬಡಿದಂತೆ ಸ್ಥಗಿತವಾಗಿದೆ. ತನ್ನ ಜೀವನವೇ ಶೂನ್ಯವಾಗಿದೆ, ಆಕೆ ಉಪಾಯ ಕಾಣದೆ ರಾಜನ ಅರಮನೆಗೆ ಹೋಗಿ ಮೊರೆಯಿಡುತ್ತಾಳೆ. ನ್ಯಾಯ ಪಕ್ಷಪಾತಿಯಾದ ರಾಜನು ‘ಕೊಂದರಂ ಕೊಂದು ಕಳೆಯುವುದೇ ಧರ್ಮ’ ಎನ್ನುತ್ತಾನೆ. ತನ್ನ ಮಗನಿಗೆ ಶಿಕ್ಷೆಯಾಗಿ ಶಿರದಂಡವನ್ನು ವಿಧಿಸುತ್ತಾನೆ. ಮುಂದೆ ದುರಂತಗಳ ಮೇಲೆ ದುರಂತಗಳೊದಗಿ ಶಂಕರನ ಒಂದು ತಲೆಗೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಏಳು ತಲೆಗಳು ದಂಡವಾಗುತ್ತವೆ. ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಈಶ್ವರನ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವಾಗಿ ಎಲ್ಲವೂ ಮಂಗಳಕರವಾಗಿ ಅಂತ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಷಡಕ್ಷರಿಯು ಶಂಕರನ ಮೃತ್ಯು ದೃಶ್ಯ ಮತ್ತು ತಾಯಿ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಸಂತಾಪವನ್ನು ಹೃದಯಂಗಮವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿ ಕಾವ್ಯ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ಧಾರಾಳವಾಗಿ ಮೆರೆದಿದ್ದಾನೆ. ಶೋಕ ಮತ್ತು ಕರುಣರಸಗಳು ಉಕ್ಕೇರಿ ಹರಿದಿವೆ. ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಲಾಪದ ಸನ್ನಿವೇಶ ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯ ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿಯೇ ಮಿಗಿಲಾದುದು. ಇಲ್ಲಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವ ಕರುಣ ರಸ ‘ಏಕೋರಸಃ ಕರುಣ ಏವ’ ಎಂಬ ಭವಭೂತಿಯ ಮಾತನ್ನು ನೆನಪಿಗೆ ತಂದು ಕೊಡುತ್ತದೆ. ಶೃಂಗಾರದ ಬಳ್ಳಿಗೆ ಈ ತೆರನಾದ ಕರುಣ ರಸ ನೀರೆರೆಯಲು ಅದರ ಸ್ವರೂಪವೇ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕರುಣಾ ರಸದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿಯೇ ಮಾನವತೆಗೆ ಪಕ್ವತೆ ಬಂದು ಏಳು ತಲೆಗಳು ಅರಳಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತವೆ. ಈ ಪ್ರಸಂಗವು ಕವಿಯ ಕರುಣಾರಸ ಸಿದ್ಧಿಯ ಪ್ರತೀಕಕ್ಕೆ ನಿದರ್ಶನವಾಗಿದೆ. ಕವಿಯು ಇದನ್ನು ಎಷ್ಟೊಂದು ಸಹಜವಾಗಿ, ಹೃದಯದ್ರಾವಕವಾಗುವಂತೆ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಕವಿಯು ಯತಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಪಂಚಿಕರ ಅದರಲ್ಲೂ ಅನಾಥ ಸ್ತ್ರೀಯೊಬ್ಬಳ ದುಃಖವೆಂತಹದೆಂಬುದನ್ನು ಅಂತಃಕರಣದ ಕಣ್ಣಿನಿಂದ ಕಂಡವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಕಡಿವಡೆದೆಳವಳ್ಳಿಯಂತೆ ಕೊರಗಿ, ಪೊಸದಿಟ್ಟ ಪೂಮಾಲೆಯಂತೆ ಕಂದಿ,ಕುಂದಿ ಬಸಿರನ್ನು ಹೊಸೆದು ದೆಸೆದೆಸೆಗೆ ಬಾಯ್ವಿಟ್ಟು ಹಂಬಲಿಸುವ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಲಾಪ ಕಲ್ಲೆದೆಯನ್ನು ಕರಗಿಸುವಂತಹದ್ದು. ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ರಾಘವಾಂಕನ ಹರಿಶ್ಚಂದ್ರಕಾವ್ಯದ ಚಂದ್ರಮತಿಯ ಪ್ರಲಾಪದ ನಂತರ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕರುಣರಸವನುಕ್ಕಿಸುವ ಸನ್ನಿವೇಶವಾಗಿದೆ. ಕವಿಗೆ ಎಂತಹ ಲೋಕಾನುಭವ ಇದೆ. ಅದೆಂತಹ ತಾಯಮಕ್ಕಳಅವ್ಯಾಜ್ಯ ಪ್ರೇಮದ ಅರಿವಿದೆ. ಕವಿಯ ಕರುಣಾರಸದ ನಿರೂಪಣೆ ಸಮಸ್ತ ಮಾನವ ಹೃದಯಗಳನ್ನೇ ಮಿಡಿಯುವಂತಹದ್ದು. ಕೃತಿಯ ಈ ಪ್ರಸಂಗವನ್ನು ಕುರಿತ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಸಂದರ್ಭ ನಿಜವಾಗಿಯೂ ಹೃದಯ ಸ್ಪರ್ಶಿಯಾಗಿದೆ. ತಾಯಿಯ ಕರುಳನ್ನೇ ಎತ್ತಿ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿಟ್ಟಂತಿದೆ ಎನ್ನುವ ಮಾತುಗಳು ಅರ್ಥ ಪೂರ್ಣವಾಗಿವೆ.

ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳ:

 ಪಾತ್ರ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರಿಯು ತನ್ನ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ಬೆಳಗಿದ್ದಾನೆ. ಕಲ್ಪನಾ ಚಾತುರ್ಯ, ಔಚಿತ್ಯ ಪ್ರಜ್ಞೆ, ಲೋಕಾನುಭವಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಚಿತ್ರಿತ ಪಾತ್ರವೂ ಕವಿಯಿಂದ ಜೀವಂತ ದೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು ಆದರ್ಶ ಮಾನವತೆ ವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಪಾತ್ರದಲ್ಲೂ ಶಿವಭಕ್ತಿ, ಸತ್ಯ, ಶೌಚ ಮೊದಲಾದ ದೈವಿಗುಣಗಳ ಅಂಶವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಶಿವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವನ್ನು ಪಡೆಯುವುದನ್ನು ನೋಡುತ್ತೇವೆ.

   ಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಪಾತ್ರ ಆತನ ಹಿರಿಮೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆಯೇ ಹೆಣೆಯಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದು ಕವಿಯ ಪ್ರೌಢಿಮೆಯನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಈತನು ಲೌಕಿಕದ ಯಾವ ಆಶೆ-ಆಮಿಶಗಳಿಗೂ ಒಳಗಾಗದ ಶಿವಭಕ್ತ. ಕಾವ್ಯದ ಕಥಾನಾಯಕನಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಕಥೆಯ ಜೀವನಾಡಿ.ಅವನು ಸದಾ ಶಿವಲಿಂಗ ಸಂಗತಿಯಲ್ಲಿ ದೃಢಯೋಗರಸದಿಂದ ಮಗ್ನನಾದವನು. ಸಂತಾನ ವಿಹೀನನಾಗಿರುವ ಆತನ ಸಂತಾನ ಪಡೆಯುವ ಬಯಕೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರೂ, ಆತನ ರಾಣಿ ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಪರಿತಪಿಸಿದ್ದರೂ ಆಚಾರ್ಯರು ಬರುವಾಗ ಶಿವನ ಪಂಚ ವಿಶಂತಿ ಲೀಲೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುವುದರಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಕೇಂದ್ರಿಕರಿಸಿಕೊಂಡಿರುತ್ತಾನೆಯೇ ಹೊರತು ತನ್ನ ಮನದ ಬಯಕೆಯನ್ನು ಬೇಡಿ ಮಗುವಿನ ವರದಾನವನ್ನು ಬಯಸುವುದಿಲ್ಲ. ಮೋಕ್ಷ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿಯೇ ಲೋಕಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಕ್ಕಿಂತ ಆತನಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಸಕ್ತಿ. ತನ್ನ ಸ್ವಂತದ ಸುಖಕ್ಕಿಂತ ಶರಣ ಸುಖ ಮಿಗಿಲೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾನೆ. ಶಂಕರನ ತಾಯಿಯ ಗೋಳನ್ನು ಕೇಳಿ, ತನ್ನ ಮಗನಿಂದಾಗಿ ಶರಣರಿಗೆ ಎಂಥ ದುಃಖ ಬಂದೊದಗಿತೆಂದು ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪದಿಂದ ಬಳಲುತ್ತಾನೆ. ಶರಣರ ತಲೆತಗೆಯುವುದೇನು ಸಾಮಾನ್ಯವಾದ ಪಾಪವೆ? ಅಂಥ ಘೋರವಾದ ಪಾಪವು ಸ್ವತಃ ಶಿರವನ್ನು ನೀಡಿದರೂ ಸಹ ಹೋಗಲಾರದು, ಪರಿಹಾರವಾಗದು ಎಂದು ಪ್ರೀತಿಯ ಒಬ್ಬನೆ ಮಗನಿಗೆ ನ್ಯಾಯ ನಿಷ್ಠೂರನಾಗಿ ಮರಣ ದಂಡನೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಸಂತಾನವಿಲ್ಲೆಂದು ಹಂಬಲಿಸಿ ಕೊರಗಿ ಕಾಡಿಬೇಡಿ ದೇವರಿಂದ ವರವಾಗಿ ಪಡೆದ ಒಬ್ಬನೇ ಮಗನಾದ ವಂಶೋದ್ಧಾರಕ ಪುತ್ರನನ್ನು ಬಲಿಕೊಡುವ ಸಾಹಸವನ್ನು ಯಾವ ಪಾಲಕ ತಂದೆಯೂ ಮಾಡಲಾರನು. ಇಲ್ಲಿ ದೊರೆಯಲ್ಲಿ ನ್ಯಾಯದ ಅಮಾನುಷತ್ವವನ್ನು ಕಂಡರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯ ಪಡಬೇಕಿಲ್ಲ. ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನಂತ ಪರಹಿತಾಸಕ್ತ ಪ್ರೀತಿಯ ಮಗನನ್ನು ಕೊಲ್ಗಂಬಕ್ಕೇರಿಸಲು ಆಜ್ಞಾಪಿಸಿದ್ದಲ್ಲಿ ಪರಮಾತ್ಮನ ಮೇಲಿನ ಆತನ ಅನನ್ಯ ಭಕ್ತಿಯ ದರ್ಶನವಾಗುತ್ತದೆ. ಆತನ ಘನತೆಗೂ ಈ ಸಂದರ್ಭ ಒಪ್ಪಿಕೊಡುವಂತಿದೆ. ತಂದೆಯ ಪಾತ್ರ ಪೋಷಣೆಯನ್ನು ಯತಾರ್ಥಗೊಳಿಸಿದಂತೆಯೆ ಮಗನ ಪಾತ್ರದಲ್ಲಿ ರಾಜಶೇಖರನೂ ಕವಿಯ ಕಾವ್ಯ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಮೆರೆದಿದ್ದಾನೆ.

ಕಾವ್ಯದ ನಾಯಕ ರಾಜಶೇಖರ:ಕವಿಯ ಮಾತಿನಲ್ಲಿಯೇ ಹೇಳುವುದಾದರೆ ರಾಜಶೇಖರನ ಜನನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಶಂಕರನೇ ನಲಿದನಂತೆ. ಭೂರಮೆ ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಪಡೆದಳಂತೆ, ಇಂದ್ರಾದಿ ದೇವತೆಗಳು ಹರ್ಷಪಟ್ಟರಂತೆ. ಇದಕ್ಕೆಲ್ಲಾ ಕಾರಣ ರಾಜಶೇಖರನು ಶಿವಭಕ್ತ ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳನಿಗೆ ಶಿವ ಪ್ರಸಾದವಾಗಿ ಜನಿಸಿದ್ದು. ರೂಪಶೇಖರನೂ, ಕಲಾಭಿಜ್ಞನೂ, ಶೃಂಗಾರ ಪ್ರಿಯನೂ, ಗಂಭೀರನೂ, ಪ್ರತಿಧರನೂ, ವೀರನೂ, ಸಮರ ಷಣ್ಮುಖನೂ ಆಗಿದ್ದ ರಾಜಶೇಖರನಿಗೆ ಸತ್ಯೇಂದ್ರನು ಪಟ್ಟಗಟ್ಟಿದಾಗಲೂ ಆ ಸಂದರ್ಭ ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಕವಿಯು ಮನೋಜ್ಞವಾಗಿ ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಕರ್ತವ್ಯ ಶೀಲನಾದ ರಾಜಶೇಖರ, ಸಿಂಹಳೇಂದ್ರನು ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ದಂಡೆತ್ತಿ ಬಂದ ವಾರ್ತೆ ಕೇಳಿ ಸಿಡಿಮಿಡಿಗೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಶೌರ್ಯ ಗರಿಗೆದರುತ್ತದೆ. ಶೌರ್ಯೋತ್ಸಾಹಗಳಿಂದ ವೈರಿಯ ಮೇಲೇರಿ ವಿಜಯ ಪಡೆದು ಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ಮೆರೆಸುತ್ತಾನೆ. ಸಿಂಹಳೇಂದ್ರನು ಸೋತು ಸಂಧಿಗೆ ಸಿದ್ಧನಾದಾಗ ತನ್ನ ಕ್ಷಮಾಗುಣವನ್ನು ತನ್ನ ಘನತೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿ ಆತನನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಅತುಲ ಸೌಂದರ್ಯದಧಿ ದೇವತೆಯಂತಿದ್ದ ಅವನ ಪುತ್ರಿ ಸರ್ವಮಂಗಳೆಯನ್ನು ಮೆಚ್ಚಿ ವಿವಾಹವಾಗುತ್ತಾನೆ.

    ನಂತರದಲ್ಲಿ ಕವಿಯ ಮಾರ್ಗವೆ ಬದಲಾಗುವ ಘಟನೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿ ಸಿಂಧೂ ದೇಶದ ದೊರೆ ಕೊಡಲಾಗುವ ಎರಡು ದಿವ್ಯಾಶ್ವಗಳ ಕಾಣಿಕೆ ಗಮನ ಸೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಮಿತ್ರವೃಂದದ ಹಿತವಚನಗಳಿಗೆ ಕಿವಿಕೊಡದೆ ರಾಜಶೇಖರನು ಪಳಗದ ಅಶ್ವಗಳು ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸದೆ ಅವುಗಳನ್ನೇರಿ ವೈಹಾಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾನೆ. ಇಲ್ಲಿ ವಿಧಿ ತನ್ನ ಬಲೆ ಬೀಸುತ್ತದೆ. ರಾಜಶೇಖರನ ವಿವೇಕ ಸೊರಗಿ ಕಾಲುಜಾರುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಕುದುರೆ ಶಿಶುವಿನ ಮೇಲೆ ಹಾರಿ ಹತ್ಯಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದಾಗ ತನ್ನ ಕೃತ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಪಶ್ಚಾತ್ತಾಪ ಪಡುವ ರಾಜಶೇಖರ ಎಂಥ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅನುಭವಿಸುವುದಕ್ಕೂ ಸಿದ್ಧನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಸೌಜನ್ಯತೆಯನ್ನು ಕವಿ ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಧಾರಾಳವಾಗಿ ಮೆರೆಸಿದ್ದಾನೆ. ತಂದೆ ವಿಧಿಸುವ ಮರಣ ದಂಡನೆಯನ್ನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಆತ ಸ್ವೀಕರಿಸಿದಾಗ ಓದುಗರಲ್ಲಿ ಆತನ ಬಗೆಗೆ ಮರುಕ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಕಣ್ಣಲ್ಲಿ ನೀರೂರುತ್ತದೆ.

 ಇತರೆ ಉಪ ಪಾತ್ರಗಳು: ಕವಿಯು ಉಪಪಾತ್ರಗಳ ಚಿತ್ರಣದಲ್ಲಿಯೂ ಚಾಕಚಕ್ಯತೆಯನ್ನು ತೋರುತ್ತಾನೆ. ರಾಜಶೇಖರನ ಮಿತ್ರನಾಗಿ ಮಿತವಚನನ ಪಾತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಧಾರಾಳತನ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಸಂದರ್ಭಾನುಸಾರವಾಗಿ ಮಿತ್ರನಿಗೆ ಹಿತವಚನಗಳನ್ನು ಹೇಳಿ ವಿವೇಕ ಹೇಳುವ ಸಂದರ್ಭವನ್ನು ಮಿತ್ರರ ಸುಖ ದುಃಖಗಳಲ್ಲಿಯು ಸಮಭಾಗಿಯಾಗಿ ಕಷ್ಟ ಸುಖಗಳೆರಡರಲ್ಲಿಯೂ ಮಿತ್ರನನ್ನು ಹಿಂಬಾಲಿಸುವಲ್ಲಿಯೂ ಕವಿಯು ಮಿತ್ರ ವಚನನ ಪಾತ್ರ ಪೋಷಣೆಗೆ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಕಲಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಕತೆಗೆ ಜೀವಂತ ಕಳೆ ತುಂಬಿದ್ದಾನೆ. ಸ್ತ್ರೀ ಪಾತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಾದರೂ ಕವಿ ತನ್ನ ಪ್ರೌಢಿಮೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಮೃತಮತಿ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಸುಗುಣಗಳಿಗೆ ಸಿರಿಸಂಪದಗಳಿಗೆ, ಭಕ್ತಿ ಬುದ್ಧಗಳಿಗೆ ಅನುರೂಪಳಾದ ಅನುಗುಣವಾದ ರಾಣಿಯಾಗಿ ಮೆರೆದಿದ್ದಾಳೆ. ಸಂತಾನ ಶೂನ್ಯತೆಗಾಗಿ ಅತ್ತು ಅಳಲಿ, ಕಾಡಿಬೇಡಿ ಹೆತ್ತು ಹೊತ್ತ ಮಗನು ಶಿವಶರಣ ಹತನದ ಅಪರಾಧಕ್ಕೆ ಗುರಿಯಾಗಿ ಮರಣ ದಂಡನೆಗೆ ಪಾತ್ರನಾದಾಗ ಪತಿಯ ಆಜ್ಞೆಗೆ ಅನುಕೂಲಳಾಗಿಯೇ ನಡೆದು ಕೊಂಡ ಸಾಧ್ವಿಮಣಿಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ. ಮಗನನ್ನು ಅಪ್ಪಿ ಎನ್ನಾಳ್ದನ ಸತ್ಯಂ ಗೆಲೆ ನಿನ್ನಿಸುವ ಭಕ್ತಶಿಶುಗೆ ಕುಡು ಚಿಂತೆಯೆದೇಕೆನ್ನಸುವೆ ಎಂದು ಬೀಳ್ಕೊಡುವ ಸಂದರ್ಭ ಮನನೀಯವಾದುದು. ವಿಧಿವಿಲಾಸವೆಂದು ವಿಧಿಯನ್ನು ಹಳಿದು ಸುಮ್ಮನ್ನಿರದೆ ತಾನೂ ಖಡ್ಗವನ್ನು ಸೆಳೆದು ಶಿರಚ್ಛೇದನಕ್ಕೆ ಸಿದ್ಧಳಾಗಿ ಶಿವಪಾರ್ವತಿಯರನ್ನು ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ ಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಭೂಮಿಗೆಳೆತಂದ ಶಿವಶರಣೆಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ.

 ಸ್ವಾಮಿನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು ಮೆರೆಯುವುದಕ್ಕೆ ಕವಿ ಮಂತ್ರಿ ಪತಿಮೋಹಿಯ ಚಿತ್ರಣವನ್ನು ಮಾರ್ಮಿಕವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಸದಾಕಾಲ ಪ್ರಭು ಹಿತವನ್ನೇ ತನ್ನ ಕಾಯಾ ವಾಚಾ ಮನಸಾ ಕಾಯಕವನ್ನಾಗಿಸಿಕೊಡು ಸ್ವಾಮಿ ನಿಷ್ಠ ಮಂತ್ರಿ ಸಮದರ್ಶಿಯಾಗಿ ರಾಜನೀತಿ ದರ್ಶಕನಾಗಿ ಹರಭಕ್ತನಾಗಿ ಶೋಭಿಸುತ್ತಾನೆ. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ಪಾತ್ರಗಳೆದುರು ಜೀವನದ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಏಳುತ್ತವೆ. ಏಳುವಷ್ಟರಲ್ಲಿಯೇ ಅವು ಗುರು ಕೃಪೆಯಿಂದಲೋ, ಹರಕೃಪೆಯಿಂದಲೋ ಪರಿಹಾರವಾಗುತ್ತವೆ. ಶಿವ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಮುಕ್ತಾಯಗೊಳ್ಳುವ ಕಾವ್ಯದ ಪಾತ್ರಗಳೆಲ್ಲವೂ ಆದರ್ಶ ನಿಷ್ಠವಾದವು. ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾದ ಉದ್ದೇಶದ ಚೌಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿಯೇ ಅವು ಚಲಿಸುವಂತಹವು. ಶಿವಭಕ್ತಿ, ನ್ಯಾಯ ನಿಷ್ಠೆಗಳ ಸಾಕಾರ ರೂಪವಾದ ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳನ ಆದರ್ಶದಲ್ಲಿ ಉಳಿದವರೆಲ್ಲ ತಮ್ಮ ತಮ್ಮ ಸ್ಥಾನ-ಮಾನಗಳಿಗನುಗುಣವಾಗಿ ಹೆಜ್ಜೆ ಹಾಕುವ ಅನುಯಾಯಿಗಳು. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದ ಕೊನೆಯ ದೃಶ್ಯ ಮೂಲಾನುಸಾರಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಪರಿಣಾಮದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾಗಿದೆ. ಬಾಲಕ ಶಂಕರನ ಕಡಿದು ಬಿದ್ದ ರುಂಡಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ಆರು ತಲೆಗಳು ಅರ್ಪಿತವಾಗಿ ಏಳನೆಯ ತಲೆ ಬಲಿಗೊಳ್ಳುವಾಗ ಶಿವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರವಾಗಿ ಮಂಗಳಾನುಗ್ರಹವಾಗುವ ಆ ಸನ್ನಿವೇಶದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಂಡ ಶಿವಭಕ್ತರ ತೀವ್ರತರವಾದ ಭಕ್ತಿಯ ಆವೇಶ, ನಿಷ್ಠೆ ತತ್ವದ ಮುಂದೆ ದೇಹ ತೃಣವೆಂಬ ನಿಶ್ಚಲ ಮನೋಭಾವ ಓದುಗರನ್ನು ವಿಸ್ಮಯಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ. ಸತ್ಯೇಂದ್ರಚೋಳನ ನ್ಯಾಯನಿಷ್ಠುರತೆಯನ್ನು, ರಾಜಶೇಖರನ ಸತ್ಯನಿಷ್ಠೆಯನ್ನು, ಪಂಚಾಕ್ಷರ ಮಂತ್ರಮಹಿಮೆಯನ್ನು, ಶಿವಭಕ್ತರೆಲ್ಲರ ಸರ್ವಸಮರ್ಪಣ ಭಾವವನ್ನೂ ಒಟ್ಟಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸುವ ಕಾವ್ಯದ ಕೊನೆಯ ಘಟ್ಟ ಒಂದು ಪುರಾಣ ಕಥೆಯಂತೆ ಇದ್ದರೂ ಭಾವಪೂರ್ಣ ಮತ್ತು ಗಂಭೀರವಾಗಿದೆ.

ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನ – ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ :

 ಗುಬ್ಬಿಯ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನದಲ್ಲಿ ವರ್ಣಕವಾಗಿ ಹೇಳಿದ ಕಥೆಯನ್ನೇ ಷಡಕ್ಷರಿಯು ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ವಸ್ತುಕವಾಗಿ ಹೇಳಿರುವನು.

 ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆ ಪ್ರಚಲಿತದಲ್ಲಿತ್ತು. ಪ್ರಚಾರದಲ್ಲಿದ್ದ ಆ ಕಥೆಯನ್ನು ಹೇಳುವಂತೆ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನ ಗುರು ಶಿವಪೂಜೆಯಾರ್ಯನು ಆಜ್ಞೆ ಮಾಡಿದನು. ಆತ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆಯನ್ನು ವಾರ್ಧಕ ಷಟ್ಪದಿಯಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆ ತೀರ ಚಿಕ್ಕದು. ಕಥಾವಸ್ತು ಎಷ್ಟು ಚಿಕ್ಕದ್ದೆಂಬುವುದನ್ನು ಒಂದು ಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೇಳುತ್ತಾ “ಸಾಮಾನ್ಯ ಹೆಣ್ಣೋರ್ವಳು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಮಗನು ಕುದುರೆಯ ಗೊರಸಿನಿಂದ ಸಾಯಲು ಅದನ್ನು ಕೇಳಿ ಪರೀಕ್ಷಿಸಿ ತನ್ನ ಮಗನ ತಲೆಯನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವಲ್ಲಿ ಭಕ್ತವಧೆಯೆಂದು ತನ್ನ ಶಿರದೊಡನೆ ಕತ್ತರಿಸಿದ ಎಂಟು ತಲೆಗಳನ್ನು ಪಡೆದು ಕೈಲಾಸಕ್ಕೆ ಹೋದ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆಯನ್ನು ಬೆಳಸಿ ಕೃಪೆಮಾಡುವೆನು” ಎಂದಿರುವನು. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸವು 14 ಆಶ್ವಾಸಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಮಹಾಕಾವ್ಯ. ಚಿಕ್ಕದಾಗಿರುವ ಸತ್ಯೇಂದ್ರ ಚೋಳನ ಕಥೆಯನ್ನು ಷಡಕ್ಷರಿ ಬೆಳಸಿ ಮಹಾಕಾವ್ಯವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿರುವನು.

 ದ್ರಾವಿಡ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಆ ಕಥೆಯನ್ನು ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ‘ಉರ್ವೀಕವಿರಾಜ ರಾಜೀನುತಮಾಗಿರ್ದ’ ವರ್ಣಕದಲ್ಲಿ ಭಾವರತ್ನಾಕರವಾಗುವಂತೆ ಹೇಳಿದನು. ಅದನ್ನು ಆಲೋಕಿತ ಕಾವ್ಯ ಬೃಂದದೊಳಗಿಲ್ಲದ ಮಂಜುಳಯುಕ್ತಿ ಪುಂಜದಿಂದ ವಸ್ತುಕವಾಗಿ ನೀನು ಹೇಳು ಎಂದು ವಿದ್ವಜ್ಜನರು ಪ್ರಾರ್ಥಿಸಿದರು. ಅವರ ಕೋರಿಕೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಹರಿಹರನ ಉದಿತ ಮಾರ್ಗದಿಂದ ಷಡಕ್ಷರ ಮಂತ್ರದಮಳ ಕಥನವನ್ನು ರಚಿಸಿದನು. ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನನ್ನು ಷಡಕ್ಷರಿ ಕಥಾ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅನುಸರಿಸಿದ್ದರೂ ವರ್ಣನಾ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರಿ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನಿಗಿಂತ ಭಿನ್ನನಾಗಿ ನಿಲ್ಲುತ್ತಾನೆ. ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನು ಅಮೃತಮತಿಯ ವರ್ಣನೆಯನ್ನು ಕೇವಲ ಎರಡೇ ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಮನಮುಟ್ಟುವಂತೆ ಹೇಳಿದ್ದರೆ, ಷಡಕ್ಷರಿ ಅದನ್ನೇ ಹತ್ತು ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ (3-12.21) ಹೇಳಿರುವನು. ಹೀಗಾಗಿ ಈರ್ವರ ವರ್ಣನಾ ದೃಷ್ಟಿ ಬೇರೆಯಾಗಿದೆ.ಕವಿಯು ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನ ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನಕ್ಕೆ ಋಣಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಕಥಾಸಂವಿಧಾನದಲ್ಲಿ ಉಚಿತ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಮಾರ್ಪಡಿಸಿಕೊಂಡು ತನ್ನತನವನ್ನು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿದ್ದಾನೆ.

 ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನದಲ್ಲಿ ಮೃತಮತಿಯ ಪುತ್ರದೊಹಳ ಕಂಡು ಬರದು. ಷಡಕ್ಷರಿಯಲ್ಲಿ ಈ ಭಾಗ ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿ ಬಂದಿದೆ. ವಿರಕ್ತನೂ, ಮಠಾಧಿಪತಿಯೂ ಆದ ಷಡಕ್ಷರಿ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಹಂಬಲಿಸುವ ಹೆಣ್ಣಿನ ಅಂತರಂಗವನ್ನು, ತಾಯ್ತನಕ್ಕಾಗಿ ತುಡಿಯುವ ಬಗೆಯನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಸಹಜವಾಗಿ ಚಿತ್ರಿಸಿರುವುದು ಆಶ್ಚರ್ಯದ ಸಂಗತಿ. ಕಥೆಗೆ ಎಷ್ಟು ಬೇಕೋ ಅಷ್ಟು ಮಾತ್ರ ತರುವ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನಲ್ಲಿ ಕಥೆ ಮುಂದು, ವರ್ಣನೆ ಹಿಂದು. ಇದಕ್ಕೆ ತದ್ವಿರುದ್ಧ ಷಡಕ್ಷರಿ. ಮೊದಲೇ ಪುಟ್ಟದಾಗಿರುವ ಕಥೆಯ ಹಂದರದ ಮೇಲೆ ವರ್ಣನೆಯ ಬಳ್ಳಿಗಳನ್ನು ಯಥೇಚ್ಛವಾಗಿ ಹಬ್ಬಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಕೆಲವೆಡೆ ವರ್ಣನೆಗಾಗಿ ವರ್ಣನೆ ಎಂಬಂತೆ ವರ್ಣನೆಗಳನ್ನು ತಂದಿದ್ದಾನೆ. ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನ ಹಾಗೂ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಸಂಗ ಹಾಗೂ ಪಂಚಾಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರ ಮಹಿಮೆಯ ಪ್ರಸಂಗ ಹೆಚ್ಚಿನ ವ್ಯತ್ಯಾಗಳಿಲ್ಲದೆ ಬಂದಿವೆ. ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ದಾರುಣ ಕಥೆ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನ ಕಥನ ಕಾಲದಿಂದಾಗಿ ಓದುಗರ ಮನ ಕರಗಿಸುತ್ತದೆ. ಭಕ್ತಿರಸ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಸತ್ಯೇಂದ್ರನ ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಕರುಣ ರಸವನ್ನು ಉಪಾಂಗವಾಗಿ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯ ತಂದಿರುವನು. ಶಿವನ ಭಕ್ತರ ನಿಷ್ಠಾಪೂರ್ಣ ಭಕ್ತಿ ಹಾಗೂ ಪಂಚಾಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಸಾರುವುದೇ ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನ ಕೃತಿ ರಚನೆಯ ಪ್ರಧಾನ ಗುರಿಯಾಗಿದೆ. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಲಾಪ ಹಾಗೂ ಶಿವಸಾಕ್ಷಾತ್ಕಾರದ ಭಾಗಗಳು ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನಾಕರವನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಬಂದಿದ್ದರೂ ಮೂಲಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಿಗೆ ಹೃದಯ ಸ್ಪರ್ಶಿಯಾಗಿಯೂ, ಕಲ್ಪನಾಂಶ, ಭಾವನಾಂಶಗಳಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಮಂತವಾಗಿಯೂ, ಜೀವಂತವಾಗಿಯೂ ಬಂದಿವೆ. ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಲಾಪದಲ್ಲಿ ಕವಿಯ ನೈಸರ್ಗಿಕವಾದ ಪ್ರತಿಭೆಯು ಸಹಜತೆಯ ಸಂಸರ್ಗದಿಂದ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಪರ್ಶದಿಂದ ದಿವ್ಯವಾಗಿ ಮೂಡಿಬಂದಿದೆ. ಷಡಕ್ಷರಿಯು ಮಲ್ಲಣಾರ್ಯನನ್ನು ಕಥೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಅನುಸರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಅಂದರೆ ಕಾವ್ಯವಸ್ತುವನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸಿದ್ದಾನೆಯೇ ಹೊರತು ರೀತಿ, ವರ್ಣನೆ, ಶೈಲಿಗಳನ್ನಲ್ಲ. ಮೂಲ ಕಥೆಯನ್ನು ರಸವತ್ತಾದ ಕಾವ್ಯವಾಗಿಸಿದ ಅಪೂರ್ವ ಪ್ರತಿಭೆ ಷಡಕ್ಷರಿಯದಾಗಿದೆ.

ಕೃತಿ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಕವಿ ಎರಡು ದೃಷ್ಟಿಗಳನ್ನಿರಿಸಿಕೊಂಡುದಾಗಿ ತಿಳಿದು ಬರುತ್ತದೆ. ಕಾವ್ಯಾರ್ಥವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಆತನು ಪರಮಾರ್ಥವನ್ನು ಸಾಧಿಸುವ ಧ್ಯೇಯೋದ್ದೇಶಗಳನ್ನಿರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದನು. ಅದನ್ನು ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಪಂಚಾಕ್ಷರಿ ಮಂತ್ರದ ಮಹಿಮೆ, ಶಿವಶರಣರ ಕಥಾಲಾಪ, ಶಿವಪಂಚವಿಶಂತಿ ಲೀಲಾ ಮೊದಲಾವುಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

 `ದೇಶಿ’ ಪ್ರಕಾರದಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯ ರಚನೆ ಮಾಡಬಲ್ಲ ಸಾಮಾರ್ಥ್ಯ ಆತನಿಗಿದ್ದರೂ ಮಾರ್ಗದ ಕಡೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒಲವು. ವರ್ಣಕದ ಸರಳ ರೀತಿ ಹಿಡಿಸದೆ ವಸ್ತುಕದ ಓಜೋನ್ವಿತ ಶೈಲಿಗೆ ಮಾರು ಹೋಗಿದ್ದಾನೆ. ಕಾವ್ಯದ ಶೋಭೆಗೆ ನವರಸ ನಿರೂಪಣೆ, ಶ್ಲೇಷಾರ್ಥ, ಅಲಂಕಾರ ಜೋಡಣೆ, ಅಷ್ಟಾದಶ ವರ್ಣನೆ ಮೊದಲಾದ ಪುರಾತನ ಲಾಕ್ಷಣಿಕರ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಸೂತ್ರಗಳು ಅವಶ್ಯವೆಂದುಗೊಂಡು ಕೆಲವೆಡೆ ಔಚಿತ್ಯ ಮೀರಿದ ವರ್ಣನೆಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸಿದೆ. ಇದರಿಂದಾಗಿ ಕಥಾತಂತ್ರಕ್ಕೆ ತಡೆ ಬಂದಂತಾಯಿತು ಎನಿಸಿದರೂ, ಪಾತ್ರ ಪೋಷಣೆಗೆ, ಸನ್ನಿವೇಶದ ರಚನೆಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗಿ ಕಾಣದಿದ್ದರೂ ಅಂಥಹ ವರ್ಣನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬರುವ ಕಲ್ಪನಾ ವಿಲಾಸ, ವಸ್ತು ನಿಷ್ಠವಾದ ಗುಣಜ್ಞತೆ, ಪ್ರಕೃತಿ ವ್ಯಾಪಾರಗಳ ಸಹಜವಾದ ಮತ್ತು ಸುಂದರವಾದ ನಿರೂಪಣೆಗಳೆಲ್ಲ ಕವಿಯ ಪ್ರತಿಭೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿವೆ.

 ಕಥೆ, ಪಾತ್ರ ಪೋಷಣೆ, ರೀತಿ, ಪ್ರತಿಮೆ, ಶೈಲಿ ಮುಂತಾದ ಕಾವ್ಯಾಂಶಗಳು ಕಾವ್ಯದ ಹೊರ ಮೈ ಮಾತ್ರ. ಕವಿಯ ನಿಜವಾದ ಸತ್ವವನ್ನು ಆತನ ದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗುತ್ತದೆ. ನಿದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಕೆಲವನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕೊಡಲಾಗಿದೆ.

 ಬಾಲಾಬ್ಜಿನೀಕಾಂತ ಸದ್ಯುತಿಯಂ ಪಾರ್ವತಿಯಂ

 ಧರೆಯೋಳ್ಮೇಣ್ಬುಟ್ಟಿ ಪುಟ್ಟುತ್ತುರುಳ್ವ ನರರ ಮೇಲೆ

 ಆ ಕಥೆಯಂ ಕೃತಾರ್ಥ ಸುಮನೋಲತೆಯಂ

 ತೂಗೂತೆ ತೊನೆಯುತೆ ಬಾಗುತೆ ಬಳ್ಕುತೆ

 ಲತಾತನ್ವಂಗಿ ಕಲ್ಪದ್ರುಮ ಸಮನೃಪನೊಳ್ಕೂಡಿ ಬಾಳುತ್ತಮಿರ್ದಳ್

 ಗಡಿಗೆಟ್ಟುದು ಕಣ್ಬೇಟಂ ನಡೆಗೆಟ್ಟುದು ಚಿತ್ತವೃತ್ತಿ

 ಧೃತಿವಲ್ಲಿ ಕುಡಿಗೆಟ್ಟುದು ಸವಿಯ ಸಾರಿಡುವಮರ್ದುನಗೆ

ಮಾತಾನಾಡುವ ನಾಲಗೆ ಮುರುಂಟಿದುದು

ಇತ್ಯಾದಿಯಾಗಿ ಪದ ವಿಶೇಷಗಳು, ವಾಕ್ಯ ವಿಶೇಷಣಗಳು ಈ ಕಾವ್ಯದುದ್ದಕ್ಕೂ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ಅಲಂಕಾರವೇ ಅವನ ಶೈಲಿಯ ಹೆಗ್ಗುರುತಾಗಿದೆ. ಒಳಗೆ ದರ್ಶನ ಸೌಂದರ್ಯ. ಹೊರಗೆ ಶೈಲಿಯ ಸೌಂದರ್ಯ, ಭಾವ-ಭಾಷೆಗಳ ಅನ್ಯೋನ್ಯ ಮೈತ್ರಿ ಹೀಗೆ ಹಿತಮಿತವಾದ ಜೋಡಣೆಯಿಂದ ಅವನ ಕಾವ್ಯವು ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದೆ. ಕವಿಯು ಸಂಸ್ಕೃತ ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಉಭಯ ಭಾಷೆಗಳೆರಡರಲ್ಲಿಯೂ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಪಡೆದವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ವಿಪುಲವಾದ ಶಬ್ದ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ತನ್ನ ಭಾವಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಉಭಯ ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಪದಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾನೆ. ಕವಿಯ ಕೆಲ ಪದ್ಯಗಳು ಪ್ರಾಚೀನರ ಉದ್ಧಾಮ ಗ್ರಂಥಗಳ ಪದ್ಯಗಳಿಗೆ ಸಮಾನವಾದ ಶೈಲಿಯುಳ್ಳವಾಗಿಯೂ ಕೆಲವು ಪದ್ಯಗಳು ಪೂರ್ವ ಗ್ರಂಥಗಳ ಶೈಲಿಗಿಂತ ರಮಣೀಯ ಶೈಲಿಯುಳ್ಳವಾಗಿವೆ. ಲಾಲಿತ್ಯ, ಮಾಧುರ್ಯ, ಮಾರ್ದವ, ಅರ್ಥವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಈ ಗುಣಗಳಿಗೆ ಶೈಲಿಯು ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡಿದೆ. ವಿಪುಲವಾದ ಶಬ್ದಸಂಪತ್ತಿಗೂ ಭಾವ ಸಂಪತ್ತಿಗೂ ಇರಬೇಕಾದ ಅನೋನ್ಯ ಮೈತ್ರಿ ಈತನ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿವೆ.

 

ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರಿಯ ಸ್ಥಾನ :

   ಷಡಕ್ಷರ ದೇವನು ಬಹುಶ್ರುತನಾದ ಕವಿ. ಕನ್ನಡ ಸಂಸ್ಕೃತ ಉಭಯ ಭಾಷೆಗಳ ಮೇಲೆ ಅಪಾರವಾದ ಪ್ರಭುತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದವನು. ಕಾವ್ಯ ನಿರ್ಮಿತಿಯ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ವರವಾಗಿ ಪಡೆದು ಕೊಂಡವನು. ತನ್ನ ಪ್ರತಿಭೆಯ ಪ್ರಭೆಯಿಂದ ಕಾವ್ಯಲೋಕದ ಕಳೆಯನ್ನು ಪ್ರಖರಗೊಳಿಸಿದವನು. ಷಡಕ್ಷರಿಯಲ್ಲಿ ಕವಿತಾಶಕ್ತಿಗಿಂತಲೂ ಕವಿತಾ ಚಾತುರ್ಯವೇ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ ಎಂಬ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಒಪ್ಪತಕ್ಕುದ್ದಾಗಿದೆ. ಈ ಕವಿಯನ್ನು ಕೆಲವರು ಮಹಾಕವಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಈ ಮಾತನ್ನು ಎಲ್ಲರೂ ಒಪ್ಪಿಲ್ಲ. ರಂ.ಶ್ರೀ.ಮುಗುಳಿಯವರು ಅವನು ಮಹಾಕವಿಯೆಂದು ಭಾವಿಸುತ್ತಾರೆ, ನಮ್ಮ ನಮ್ರವಾದ ತಿಳುವಳಿಕೆಗೆ ಅವನು ಮಹಾಕವಿಯ ತೇಜೋಂಶವುಳ್ಳವನೇ ಹೊರತು ಮಹಾಕವಿಯ ಸಿದ್ಧಿ ಪಡೆದವನಲ್ಲ. ಅವನ ಯಾವ ಕೃತಿಗಳೂ ಭವ್ಯ ಸೌಂದರ್ಯದ, ಜೀವನ ಸಂಸ್ಪರ್ಶದ ಎತ್ತರವನ್ನು ಪಡೆಯಲಿಲ್ಲ ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ ಕಾವ್ಯವು ಕನ್ನಡದ ಶ್ರೇಷ್ಠಕಾವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಮೂಲತಃ ಸಣ್ಣದಾಗಿರುವ ಕಥಾವಸ್ತುವನ್ನು ಹದಿನಾಲ್ಕು ಆಶ್ವಾಸಗಳ ಮಹಾಕಾವ್ಯದ ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡ ಕವಿಯ ಪ್ರಯತ್ನ ಗಮನಾರ್ಹವಾದುದು. ಕಾವ್ಯದ ವಸ್ತು ಸಣ್ಣದಿದ್ದಾಗ ಅಲ್ಲಿಯ ಪಾತ್ರಗಳ ಜೀವನ ವ್ಯಾಪಾರದಲ್ಲಿ ವೈವಿಧ್ಯತೆ,ವ್ಯಾಪಕತೆಗಳ ಕೊರತೆಯಿದ್ದಾಗ ಮಹಾಕಾವ್ಯವನ್ನು ಬರೆಯ ಹೊರಟ ಕವಿ ಸಹಜವಾಗಿ ವರ್ಣನೆಗಳನ್ನು ಆಶ್ರಯಿಸುವ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಇದೆ. ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕವಿಗೂ ಈ ಅನಿವಾರ್ಯತೆ ಒದಗಿದೆ. ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯ ವರ್ಣನೆಗಳು ಪಾಂಡಿತ್ಯಪೂರ್ಣವಾದ ಭಾಷಾಪ್ರೌಢಿಮೆಯಿಂದ ಕೂಡಿದವುಗಳು.ಸಹಜವಾಗಿ ಅವು ಓದುಗರ ಪರಿಶ್ರಮವನ್ನು ಬೇಡುತ್ತವೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಕೆಲವು ಪದ್ಯಗಳು ಸುಲಭ ಗ್ರಾಹ್ಯವಾಗಿವೆ.

 ನಿದರ್ಶನಕ್ಕೆ, ತೂಗುತೆ ತೊನೆಯುತೆ ಬಳ್ಕುತೆ

 ಬಾಗುತೆ ಕಂಪಿಸುತೆ ಕನಕರುಚಿದಾಳುತ್ತಂ

 ರಾಗಿಸುತೆ ರಂಜಿಸುತೆ ಸೊಂ

 ಪಾಗಿರ್ದುವು ಕಣ್ಗೆ ಗಂಧಶಾಲಿವನಂಗಳ್ ( ರಾ.ವಿ.2-11) ಈಪದ್ಯದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡದ ಸೊಗಡನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಕವಿಯು ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ಕಂದ ವೃತ್ತ ಗದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಪಕ್ವವಾದ ಆಶ್ಚರ್ಯಕಾರಕವಾದ ರಚನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಭಾವ ಭಾಷೆ ಪಾಂಡಿತ್ಯಗಳೆಲ್ಲದರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀಮಂತನಾದ ಕವಿಗೆ ಕೊರತೆಯೆಂಬುದಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ವರ್ಣನೆಯೂ ವಿಸ್ತೃತವಾಗಿಯೇ ಮೈವೆತ್ತಿದೆ. ಕಲೆಯ ಗತಿ ಕಡಿಮೆಯಾದರೂ ವರ್ಣನೆಯ ವಿವರ ಹೆಚ್ಚು ಎಂದು ಕೃತಿಯ ಸಂಪಾದಕರು ಪಟ್ಟಿರುವ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಸೂಕ್ತವಾದುದಾಗಿದೆ. ಕಥಾ ವಿಷಯಕ್ಕಿಂತ ವರ್ಣನೆಯೇ ಹೆಚ್ಚಾದರೂ ಷಡಕ್ಷರನ ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸನ್ನತೆ, ಗಾಂಭಿರ್ಯ, ಬೌದ್ಧಿಕ ನೀತಿಯ ಮಹತಿಗಳು ಧಾರಾಳವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತವಾಗಿ ಕಳೆದುಂಬಿದೆ. ಸತ್ಯ ಸಂಧತೆ, ನ್ಯಾಯನಿಷ್ಠುರತೆ, ಪರಾನುಕಂಪೆ, ನಿಷ್ಕಲ್ಮಷ ಪ್ರೇಮ, ನಿರ್ವಾಜ್ಯ ಸ್ನೇಹ, ಶಿವಭಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಪಂಚಾಕ್ಷರಿ ಮಹಿಮೆ ಮೊದಲಾದವುಗಳು ಹಾಸುಹೊಕ್ಕಾಗಿವೆ, ಹೆಣೆದುಕೊಂಡಿವೆ. ಶೃಂಗಾರ ರಸ ಪ್ರಧಾನವಾದ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಕಥೆ ಅಂತಿಮಘಟ್ಟದ ವರೆಗೆ ಭೂ ಸ್ಪರ್ಶಿಯೇ ಆಗಿ ಮಾನವತೆಯ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿಯೇ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಶೃಂಗಾರ ಪ್ರಧಾನವಾಗಿರುವ ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ತಿರುಕೊಳವಿನಾಚಿಯ ಪ್ರಸಂಗದಲ್ಲಿ ಕರುಣ ರಸವು ಉಕ್ಕಿ ಹರಿದಿರುವುದನ್ನು ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ. ರಾಜಶೇಖರನು ಸಿಂಹಳ ರಾಜನೊಂದಿಗೆ ಮಾಡಿದ ಯುದ್ಧದ ಸನ್ನವೇಶದಲ್ಲಿ ವೀರರಸ, ಶಿವಭಕ್ತಿ, ಮಂತ್ರಾನುಷ್ಠಾನ, ಮಂತ್ರ ಮಹಿಮೆಗಳನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಭಕ್ತಿರಸ ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಗೊಂಡಿದೆ.

ಕವಿವಿಬುಧರ ಕಿವಿಯೊಳ್ ಸೂ

ಸುವ ನವರಸಮಿಳಿದು ತೀವಿ ತನುವಂ ಮನವಂ

ಕವಿದು ಪೊಱಸೂಸಿತೆನೆ ಪೊ

ಣ್ಮುವ ಸುಖಭಾಷ್ಪಂ ತುಳುಂಕೆ ಪೇಳ್ವುದು ಕೃತಿಯಂ ( 1-52) ಎಂಬ ಕಾವ್ಯಧೋರಣೆಯುಳ್ಳ ಕವಿಯುಸುಖಬಾಷ್ಪ ತುಳುಕುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿಯೇ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಪುರಾಣ ಪರಂಪರೆಗೆ ಸೇರಿಲ್ಲದೆ ಇರುವುದು ಈ ಕೃತಿಯ ಜನಪ್ರಿಯತೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ. ಅವಾಸ್ತವ ಘಟನೆಗಳ ಉಲ್ಲೇಖ ಅತಿ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದ್ದು ಕೃತಿ ಪರಿಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ಕಥೆಯ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಸಂದರ್ಭ ಹಾಗೂ ಪಾತ್ರ ಸೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ನೋಡಿದಾಗ ಉತ್ತಮವಾದೊಂದು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ನಾವು ಗಮನಿಸಬಹುದು. ಹರಿಹರ ಕವಿಯ ಮಾರ್ಗಾನುಸಾರಿಯಾದ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ಯಾವುದೇ ರಾಜನನ್ನಾಗಲಿ ಸ್ತುತಿಸದೇ ಶಿವ ಹಾಗೂ ಆತನ ಶರಣರನ್ನು ಸ್ತುತಿಸುವುದೇ ಮುಖ್ಯ ಗುರಿಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದಾನೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಹರಿಹರನದ್ದು ಭಕ್ತವಾಣಿಯಾದರೆ ಷಡಕ್ಷರನದು ಪಂಡಿತ ವಾಣಿಯಾಗಿದೆ. ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಶೃಂಗಾರ ತುಂಬಿದ್ದರೂ ಭಕ್ತಿ ಮುಕ್ತಿಗಳ ಕಡೆಗೆ ಅವನ ಉದ್ದೇಶ ಹರಿದಿದೆ.

  ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು 13ನೇ ಶತಮಾನದಿಂದ 19ನೇ ಶತಮಾನದ ವರೆಗೂ ಚಂಪೂಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಹಾಕವಿ ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಯೋಗ್ಯತೆಯನ್ನು ಪಡೆದ ಏಕಮಾತ್ರ ಕವಿಯಾಗಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನ ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಪ್ರತಿಭೆ ಪಾಂಡಿತ್ಯಗಳಿಂದ ಚಂಪೂ ಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಹಿರಿಮೆಯನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟವನು. ವೀರಶೈವ ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯೇ ಶ್ರೇಷ್ಠನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಷಡಕ್ಷರನ ಕಾವ್ಯದ ಹೊರಮೈ ಚಂಪೂ ಆಕಾರವನ್ನು ತಳೆದರೂ ಅದರ ಒಳಗಿನ ಆತ್ಮ ಹರಿಹರ, ರಾಘವಾಂಕ, ಚಾಮರಸಾದಿಗಳು ಬೆಳಸಿಕೊಂಡು ಬಂದ ಅವಿನಾಶಿಯಾದ ತತ್ವದರ್ಶದಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾಗಿದೆ ಎನ್ನುವ ಎಚ್.ತಿಪ್ಪೇರುದ್ರಸ್ವಾಮಿಗಳ ಮಾತು ಸ್ವೀಕಾರಾರ್ಹವಾಗಿದೆ. ಒಟ್ಟಾರೆ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯು ನಮ್ಮ ನಾಡಿನ ಅಸಾಮಾನ್ಯ ಪ್ರತಿಭಾಶಾಲಿ ಎಂಬ ಮಾತಿಗೆ ಎರಡಿಲ್ಲ. ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಸೀಮಾ ಪುರುಷರಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬನಾಗಿದ್ದಾನೆ. 17ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಚಂಪೂ ಯುಗವು ಮತ್ತೆ ತಲೆ ಎತ್ತುವಂತೆ ಮಾಡಿದ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಪಾತ್ರನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಕನ್ನಡದ ಚಂಪೂ ಸಂಪ್ರದಾಯದ ಮಹಾಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಪಂಪನು ಮೊದಲಿಗನಾದರೆ ಷಡಕ್ಷರ ಕವಿಯೇ ಕೊನೆಯವನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ತನ್ನ ಅನಂತರ ಬಂದ ಎಲ್ಲಾ ಮತೀಯ ಕವಿಗಳ ಮೇಲೂ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರಿದ್ದಾನೆ.ಮಾನವ ಜೀವನದ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನೂ ಆದರ್ಶಗಳನ್ನೂ ಸಮರ್ಥವಾಗಿ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಗೊಳಿಸಿರುವ ಮನನೀಯ ಕೃತಿಯಾಗಿದ್ದು ಮುದ್ರಣ ಸೌಲಭ್ಯವಿಲ್ಲದ ಆಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಾಡಿನ ಮೂಲೆ ಮೂಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ದೊರೆಯುವಂತಾಗಿರುವುದು ಆ ಕೃತಿಯ ಮಹತ್ತರತೆಯನ್ನು ಸಾಬೀತು ಪಡಿಸುತ್ತದೆ.

 ಪರಾಮರ್ಶನ ಗ್ರಂಥಗಳು:

1. ಷಡಕ್ಷರದೇವ ವಿರಚಿತ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸಂ

 ಸಂ:ಆರ್.ಸಿ.ಹಿರೇಮಠ,ಎಂ.ಎಸ್.ಸುಂಕಾಪುರ

 ಕರ್ನಾಟಕ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಧಾರವಾಡ. 1962

2. ಸಮಗ್ರ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ (ಸಂ:ಜಿ.ಎಸ್.ಶಿವರುದ್ರಪ್ಪ)

ಸಂಪುಟ-5, ಬೆಂಗಳೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಬೆಂಗಳೂರು

3. ಪಿ.ವಿ.ನಾರಾಯಣ : ಚಂಪೂ ಕವಿಗಳು

ಸಾಮಾನ್ಯನಿಗೆ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ ಮಾಲೆ, ಸಂ:4

ಬೆಂಗಳೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಬೆಂಗಳೂರು. 1875

4. ದೇಜಗೌ : ಷಡಕ್ಷರದೇವ

ಪ್ರಚಾರೋಪನ್ಯಾಸ ಮಾಲೆ

ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ, ಮೈಸೂರು

5. ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸದಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯ ಸೌಂದರ್ಯ

ಪಂಡಿತ ಚೆನ್ನಪ್ಪ ಎರೇಸೀಮೆ (ಪು. 119-161)

ಕಾವ್ಯ ಸೌಂದರ್ಯ,

ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್, ಬೆಂಗಳೂರು. 1978

6. ಭಾವಚಿಂತಾರತ್ನ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ರಾಜಶೇಖರ ವಿಳಾಸ

ಎಸ್.ವಿದ್ಯಾಶಂಕರ (ಪು. 503-518)

ನೆಲದ ಮರೆಯ ನಿಧಾನ

ಪ್ರಿಯದರ್ಶಿನಿ ಪ್ರಕಾಶನ, ಬೆಂಗಳೂರು. 1997

 

                  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಸಂಶೋಧನೆ: ಸಮೀಕ್ಷೆ

                                         ಡಾ.ಸಿ.ನಾಗಭೂಷಣ

 

ಆಧುನಿಕ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಆದ ಸಾಧನೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾದುದೇನಲ್ಲ. ಆ ಕಾಲದ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ಅವಲೋಕಿಸಿದರೆ ಬೆರಗುಗೊಳ್ಳುವಷ್ಟು ಕೆಲಸ ನಡೆದಿದೆ. ಆರಂಭದ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ವಿದೇಶಿ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ನಂತರ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ದೇಶೀಯ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಸೇವೆ ಅನುಪಮವಾದುದು. ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಹಿರಿಯರು, ಹೊಸಬರು ಯಾರಾದರಾಗಿರಲಿ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅವರ ಸಾಧನೆ ಮತ್ತು ಸಿದ್ಧಿಗಳ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ-ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಅಧ್ಯಯನಾಸಕ್ತರಾದವರು ಚಿರಋಣಿಯಾಗಿರ ಬೇಕಾಗಿದೆ.

     ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಕ ಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನೆಯು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ, ಅನ್ವೇಷಣೆ, ಸಂಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ ನಿರ್ಮಾಣದ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು. ನಂತರದಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಹೊಸ ಆಕರಗಳು ಶೋಧನೆಗೊಂಡು ಪರಂಪರೆಯ ನಿರ್ವಚನ, ನಿರ್ಮಾಣ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಇತಿಹಾಸಗಳ ಕಟ್ಟಿಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಗಳು ನಡೆದಿವೆ. ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಪಾದನೆ, ಚರಿತ್ರೆ, ರಚನೆ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ನಡುವೆ ಒಂದು ಅನ್ಯೋನ್ಯ ಸಂಬಂಧ ಇರುವುದನ್ನು ನಾವು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಆಕರ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಶೋಧನೆಯು ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದ ಕವಿ, ಕೃತಿಗಳ ಕಾಲ, ಧರ್ಮ, ಸ್ಥಳ ಇತ್ಯಾದಿಗಳ ಕುರಿತ ಅಧ್ಯಯನದ ಚರ್ಚೆಯಾಗಿದ್ದು ಇಂದು ಈ ರೀತಿಯ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ಅಪರೂಪವಾಗಿವೆ. ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಇಡಿಯಾದ ಮತ್ತು ಬಿಡಿಯಾದ ಸಂಶೋಧನೆಯಿಂದಾಗಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯ ಪರಿಧಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ವಿಕಾಸಹೊಂದಿತು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಕವಿಗಳು, ಅವರ ಕೃತಿಗಳು ಬೆಳಕು ಕಂಡವು. ಕೃತಿಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಯಿತು. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿದ್ದ ಕೃತಿಗಳು ಸಂಪಾದನೆಗೊಂಡು ಪ್ರಕಟವಾದವು. ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಪೂರಕವಾಗುವ ಕೆಲವು ಶಾಸನಗಳು ಶೋಧಿತವಾದವು. ಈ ಹಿನ್ನಲೆಯಲ್ಲಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಗಣನೀಯ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳಾದುದನ್ನು ಗುರುತಿಸಬಹುದು.

     ಕನ್ನಡದ ಶಾಸ್ತ್ರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆ ಹಾಗೂ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರ ವಿಷಯಗಳು ಮಹತ್ತರವಾದವುಗಳು. ವ್ಯಾಕರಣ, ಛಂದಸ್ಸು, ಅಲಂಕಾರ, ಭಾಷಾ ಚರಿತ್ರೆ, ನಿಘಂಟು, ಸಾಹಿತ್ಯ ವಿಮರ್ಶೆ ಮುಂತಾದ ಸಾಹಿತ್ಯದ ವಿವಿಧ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಶೋಧನೆ ಕೈಗೊಳ್ಳುವವರಿಗೆ ಕವಿಕೃತಿಯ ಶುದ್ಧ ಪಾಠದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಇರುತ್ತದೆ. `ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಾಹಿತ್ಯ ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಓಲೆಗರಿ ಹಾಗೂ ಕಾಗದದ ಹಸ್ತಲಿಖಿತ ಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡು ಬಂದಿದೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಲ್ಲೇ ಉಳಿದಿರುವ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಾರಸ್ವತ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಬರುವ ಹೊಣೆ ಗುರುತರವಾದುದು. “ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಕಾರಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಮೂಲ ಪ್ರತಿಯ ಪಾಠವು ಕೆಟ್ಟು ಹೋಗಿರುವ ಸಂದರ್ಭ ಸರ್ವೇಸಾಮಾನ್ಯ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಶೋಧಿಸಿ, ಲಭ್ಯವಿರುವ ಇತರೆ ಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ದೊರಕಿಸಿಕೊಂಡು, ಪಾಠಕ್ಲೇಶಗಳನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಿ, ಮೂಲಕೃತಿಗೆ ಸನಿಹವಿರುವ ಶುದ್ಧ ಪಾಠವನ್ನು ಒದಗಿಸುವಂಥ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದಕ ನಿರ್ವಹಿಸ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ”. ಆಧುನಿಕ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆ ಹಾಗೂ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ವಿಷಯ ಈ ಎರಡು ಕ್ಷೇತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಿರುವುದು ಕಾಣಬರುವ ಸಂಗತಿ. ಕೆಲವರ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ಇವು ಆಸಕ್ತಿದಾಯಕ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲ. ಅಧಿಕಶ್ರಮ, ತ್ಯಾಗವನ್ನು ಬಯಸುತ್ತವೆ. “1950ರಿಂದ 70ರ ದಶಕದಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಹಿರಿಯ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಯ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನೇ ಮುಡುಪಾಗಿಟ್ಟು ಈ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ತಳಹದಿಯನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟರು. ನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವವರ ಸಂಖ್ಯೆ ತೀರ ವಿರಳ ಎಂದೇ ಹೇಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.” ಇಂತಹದರಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆ ಹಾಗೂ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿಯ ಆಸಕ್ತಿಯಿಂದ ಕೊನೆ ಉಸಿರಿನ ವರೆಗೂ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಮೀಸಲಾಗಿಟ್ಟ  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಹೆಸರು ನಮ್ಮ ನಡುವೆ ಇರುವ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಎದ್ದು ಕಾಣುವಂತದ್ದು. ಅವರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗೆಗಿನ ನಿಜವಾದ ಕಾಳಜಿ ಮೆಚ್ಚುವಂತಹದ್ದು. 

    ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನರು ನಮಗೆ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಎಂದೂ ಬತ್ತದ ತವನಿಧಿಯಾಗಿವೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಯಾವುದೇ ನಾಡಿನ ಸಾಹಿತ್ಯ, ಧಾರ್ಮಿಕ, ಐತಿಹಾಸ, ರಾಜಕೀಯ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಸಾರುವ ಭಾಷೆ, ಸಂಗೀತ, ನೃತ್ಯ, ಕಲೆಗಳೇ ಅಲ್ಲದೆ; ವೈದ್ಯ, ಸೂಪ, ಅಶ್ವ, ಗಜ, ಕಾಮಶಾಸ್ತ್ರ ಇವೇ ಮೊದಲಾದ ಶಾಸ್ತ್ರ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಜೀವನದ ಸಾರ ಸರ್ವಸ್ವ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ನಾಡಿನ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಪ್ರತಿನಿಧಿಸುತ್ತಿವೆ.   ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಓದುವುದು ಒಂದು ಕಲೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿನ ಲಿಪಿ, ಭಾಷೆ ಇವುಗಳನ್ನು ಓದಲು ಸಾಕಷ್ಟು ಪರಿಶ್ರಮ ಬೇಕಾಗುತ್ತವೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ತಪ್ಪಾಗಿ ಓದಿದರೆ ಆಗುವ ಅಪಾರ್ಥ ಅನರ್ಥಗಳನ್ನು ಊಹಿಸಲೂ ಬರುವಂತಿಲ್ಲ. ಪ್ರತಿಕಾರನು ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕನಾಗಿದ್ದರೆ; ಅಕ್ಷರ ಮತ್ತು ಭಾಷಾ ಸ್ಖಾಲಿತ್ಯಗಳು ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತವೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯನ್ನು  ಪ್ರತಿಮಾಡುವುದರಿಂದ ಹಿಡಿದು ಪಾಠಾಂತರಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿಕೊಂಡು ಕವಿಯ ಮೂಲ ಪಾಠವನ್ನು ಕಂಡು ಹಿಡಿಯುವುದು ಅತ್ಯಂತ ದುಸ್ತರವಾದ ಕಾರ್ಯ, ಸಂಪಾದಕನು ಈ ಎಲ್ಲ ಪರೀಷಹಗಳನ್ನು ಗೆದ್ದುಕೊಂಡು ಬಂದಾಗಲೇ ಕವಿಯ ಮೂಲ ಪಾಠವನ್ನು ಕಂಡು ಹಿಡಿಯುವಲ್ಲಿ ಜಯಶೀಲನಾಗಬಲ್ಲನು. ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನ ಕಾರ್ಯ ಅತ್ಯಂತ ಕಠಿಣತರವಾದುದ್ದು. ಇಂತಹ ಕಠಿಣತರವಾದ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಜೀವನದುದ್ದಕ್ಕೂ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡು ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಪಡೆದವರು  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಅನ್ವೇಷಣೆ, ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಸಂಪಾದನೆಯ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಶೋಧ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಯ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡು ಬಂದಿರುವ ಇವರ ವಿದ್ವತ್ತನ್ನು ಕುರಿತು  ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತವಾಗಿ ಸಮೀಕ್ಷಿಸಲಾಗಿದೆ.

    ಅಲಕ್ಷಿತ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅನ್ವೇಷಣೆ ಹಾಗೂ ಅನುಪಲಬ್ಧ ಕೃತಿಗಳ ಬೆಳಕಿಗೆ ತರುವಂತಹ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯನ್ನು ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ ವಾಗಿರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಇವರು ಆ ಮಹತ್ತರ ಕೆಲಸಕ್ಕಾಗಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನೇ ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟಿದ್ದರು.     ಇವರು, ಟಿ.ಎಸ್. ವೆಂಕಣಯ್ಯ, ತೀ.ನಂ. ಶ್ರೀಕಂಠಯ್ಯ, ಡಿ.ಎಲ್. ನರಸಿಂಹಾಚಾರ್. ಹೆಚ್.ದೇವೀರಪ್ಪ, ಎಲ್.ಬಸವರಾಜು ಮುಂತಾದ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದಕ ತಜ್ಞರ ಗರಡಿಯಲ್ಲಿ ಪಳಗಿದವರು ಮತ್ತು ಆ ವಿದ್ವಾಂಸರ ವಿದ್ವತ್ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿಕೊಂಡು ಬಂದವರಲ್ಲಿ ಬಹು ಮುಖ್ಯರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ವ್ಯಾಸಂಗವನ್ನೇ ತಮ್ಮ ವೃತ್ತಿ ಮತ್ತು ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿಕೊಂಡರು.  ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂಶೋಧನೆ ಹಾಗೂ ಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅವರು ಮಾಡಿದ ಸಾಧನೆ ಗಮನಾರ್ಹವಾದುದು. ಹಳಗನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ, ವ್ಯಾಕರಣ, ಶಬ್ದಶಾಸ್ತ್ರ ಹಾಗೂ ಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ತಮ್ಮ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಹಳಗನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಹಾಗೂ ಶಾಸ್ತ್ರ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಅಧಿಕಾರವಾಣಿಯಿಂದ ಮಾತನಾಡಬಲ್ಲರು.  ಇವರ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ಈ ಕಾರ್ಯ ಇಂದಿನ ಯುವ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಅನುಕರಣೀಯವೂ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿಯೂ ಆಗಿದೆ.

     ಪಾಂಡಿತ್ಯವೆಂದರೆ ಕೇವಲ ವಿಷಯ ರಾಶಿಯನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸುವುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ. ಅದರ ಜೊತೆಗೆ ಆ ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳಲ್ಲಿ ಮರೆಯಾಗಿರುವ ಸಂಬಂಧಗಳನ್ನು ಊಹಿಸಿ, ಗ್ರಹಿಸಿ, ಎಳೆಗಳ ತೊಡಕುಗಳನ್ನು ಬಿಡಿಸಿ ಕೂಡಿಸಿ ತತ್ವವನ್ನು ಬೆಳಗುವ ಸಂಯೋಜಕ ಪ್ರತಿಭೆಯನ್ನು ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ಉಳ್ಳವರಾಗಿರಬೇಕು. ಕನ್ನಡದ ಪ್ರತಿಮಾತಿನ ಜೀವ ಜೀವಾಳವನ್ನು ಹುಡುಕುವ ಮನೋಧರ್ಮದವರಾಗಿರಬೇಕು. ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯ ವಿಮರ್ಶಕನೂ ಶೋಧಕನೂ ಕವಿಚರಿತ್ರೆಕಾರನೂ ವ್ಯಾಕರಣ, ಛಂದಸ್ಸು ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕಾರನೂ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮನೋಭಾವವುಳ್ಳವನೂ ಆಗಬೇಕಾದರೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಆತನು ಸಾಹಿತಿಯೂ ರಸಜ್ಞನೂ ಆಗಿರಬೇಕೆಂಬುದಕ್ಕೆ  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರೇ ಒಳ್ಳೆಯ ನಿದರ್ಶನ. ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಸಂಶೋಧನೆಗಳ ಸಂವರ್ಧನೆಗಾಗಿಯೇ ಇಡೀ ಜೀವಮಾನವನ್ನೇ ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟು ಶ್ರಮಿಸಿದ ಅವರ ಹೆಸರು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಚಿರಸ್ಥಾಯಿಯಾಗಿ ಉಳಿಯುವಂಥದು. ಇವರ ಸಂಶೋಧನೆಯು ಕವಿ ಕಾಲ ವಿಚಾರ ಛಂದಸ್ಸು ಭಾಷೆ. ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳ ಹಿನ್ನಲೆಯಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಕ್ಲಿಷ್ಟ ಪದಗಳ ಅರ್ಥ ನಿರ್ಣಯ ಹಾಗೂ ನಿಷ್ಪತ್ತಿ ಇತ್ಯಾದಿ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ಇವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆ ಮತ್ತು ರಚಿಸಿರುವ ಕೆಲವು ಸ್ವತಂತ್ರಕೃತಿಗಳ ಮೂಲಕ ಮನಗಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

   ನಮ್ಮ ಪರಂಪರೆ ಹಾಗೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಅಪಾರವಾದ ಹೆಮ್ಮೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಇವರು, ವೈಚಾರಿಕವಾಗಿಯೂ ಚಿಂತಿಸುವ ಮನೋಭಾವದವರು. ಇವರು ಸಂಶೋಧನೆ, ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಸಂಗ್ರಹಣೆ ಮತ್ತು ಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷ ಆಸಕ್ತಿಯಿದ್ದುದರಿಂದ ಶ್ರದ್ಧಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ದುಡಿದಿದ್ದಾರೆ. ನಿವೃತ್ತರಾದ ಮೇಲೂ  ಮೈಸೂರುವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಶ್ರವಣ ಬೆಳಗೊಳದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಕೃತ ಅಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ  ಸಂಸ್ಥೆಯ  ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ವಿಭಾಗದೊಂದಿಗೆ ಭಾವನಾತ್ಮಕ ಸಂಬಂಧ ಮತ್ತು ಸಂಪರ್ಕಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡು ನಿಸ್ವಾರ್ಥವಾಗಿ ದುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಇವೆಲ್ಲವುಗಳಿಂದ ಕನ್ನಡ ವಿದ್ವತ್ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ ಅಚ್ಚಳಿಯದೆ ಹೆಸರುಗಳಿಸಿದವರು. ಕನ್ನಡದ ಅನೇಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಇವರಿಂದ ಪ್ರೇರಣೆ ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿಗೂ ಸಂಶೋಧನಾಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುತ್ತಿರುವವರು ಅದರಲ್ಲೂ  ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕಾರ್ಯ  ನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಿರುವವರು ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಹೆಸರನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸದೆಯೇ ಮುಂದುವರೆದರೆ ಅದು ಅವರ ಬರವಣಿಗೆಯು ಅಪೂರ್ಣವೆಂದೇ ಭಾವಿಸ ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಅಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಂಶೋಧನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ದುಡಿದಿದ್ದಾರೆ. ದುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

     ಮೂಲತಃ ಸಂಶೋಧಕರಾದ  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಮೂಲ ಆಕರಗಳು ಸರಿಯಾಗಿ ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕವಿಕಾವ್ಯಗಳು ಓಲೆಗರಿಗಳಲ್ಲಿಯೇ ಅಡಗಿ ಕುಳಿತಿದ್ದಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿಯೇಅವುಗಳ ಬಗೆಗೆ ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಹಿರಿಯ ಹಾಗೂ ಸಮಕಾಲೀನ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಗರಡಿಯಲ್ಲಿ ಇವರು ಪಳಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಕನ್ನಡ ವಿದ್ವತ್ ಕಾಯಕದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುವಂತಾಯಿತು. ಕಾಲಗರ್ಭದಲ್ಲಿ ಅಡಗಿ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಕಾವ್ಯ ಕೃತಿಗಳು ಬೆಳಕು ಕಾಣುವಂತಾಯಿತು.

    ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣವನ್ನು ಅವರೇ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿರುವಂತೆ ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಚೀನರು ನಮಗಾಗಿ ಬಿಟ್ಟು ಹೋಗಿದ್ದ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಹೆಕ್ಕಿ ನೋಡಲು ಅವರಿಗೆ ತುಂಬ ಆಸೆಯಿತ್ತು. ಅಪಾರವಾದ ಅಪ್ರಕಟಿತ ಸಾಹಿತ್ಯ ಹಾಗೇ ಉಳಿಯಬಾರದು ಎಂಬ ಉತ್ಕಟೇಚ್ಛೆ ಅವರಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲವಾಗಿತ್ತು. ಹೀಗಾಗಿ ಅವರ ಗುರುಗಳಾದ ಡಿ.ಎಲ್. ನರಸಿಂಹಾಚಾರ್ಯರು, ರವರು ಕೂಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಗೆ ಒಲವು ತೋರಿದವರೇ ಆಗಿದ್ದರಿಂದ, ಅದೇ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಆಸಕ್ತಿ, ನಿಷ್ಠೆ ವಹಿಸುವಂತಾಯಿತು. ಅಪ್ರಕಟಿತ ಕೃತಿಗಳು ಬೆಳಕು ಕಾಣಬೇಕೆಂಬ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ  ಅವರು  ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಪಾಲ್ಗೊಂಡಿದ್ದಲ್ಲದೆ ಅಲಭ್ಯವಿರುವ  ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು  ಶೋಧಿಸಿ, ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟವರ ಮನವೊಲಿಸಿ ಪಡೆದು, ಸಂಪಾದಿಸಿ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಹರವನ್ನು ವ್ಯಾಪಕಗೊಳಿಸಿದರು.  ಪ್ರಾಚೀನ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪಾಠಪರಿಷ್ಕರಣದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಸಂಪಾದಕರು ತಮ್ಮ ಪಾಂಡಿತ್ಯವನ್ನು ಮೆರೆದಿದ್ದಾರೆ.  ಶಾಸ್ತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ, ಕನ್ನಡ ಲಾಕ್ಷಣಿಕ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಅವಲೋಕಿಸುವುದು, ಅಭ್ಯಸಿಸುವುದು, ಅರ್ಥೈಸುವುದರ ಅವಶ್ಯಕತೆಯಿದೆ, ಈ ತೆರನಾದ ಕಾರ್ಯ ಇಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಅನಿವಾರ್ಯವೂ ಹೌದು. ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಇವರು ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಿತರು.

        ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ ಮೂಲ ಪಾಠದ ಪುನಾರಚನೆಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ದೊರೆತಿದೆ. ಅಕ್ಷರದ ಪಾವಿತ್ರ್ಯ ಹಾಗೂ ಅಧಿಕತೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪುವ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಚಿಂತನೆಗಳು ಈ ಮೂಲ ಪಾಠಕ್ಕೆ ಮಾನ್ಯತೆ ಕೊಟ್ಟಿವೆ. ಮೌಕಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಅಧೀನಗೊಳಿಸಿ ಸೀಮಿತ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯ ಅಕ್ಷರಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಧಾನ್ಯತೆ ಕಲ್ಪಿಸಿರುವ ಅಧ್ಯಯನಕಾರರು ಕೃತಿಗಳ ಅಧಿಕೃತ ಪಾಠಗಳ ಸಿದ್ಧತೆಗೆ ಸನ್ನದ್ಧರಾದರು. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು, ಶುದ್ಧಪ್ರತಿಗಳು, ನಕಲುಗಳು, ಪಾಠಗ್ರಂಥಿಗಳು, ಪಾಠಾಂತರಗಳ ಮಾತೃಕೆ ಹತ್ತಾರು ಪರಿಕಲ್ಪನೆಗಳು ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡವು. ಆದರೆ ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಮಾನಗಳಲ್ಲಿ  ಈ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಪಾಠ ಭಿನ್ನತೆಗಳ ನಿರಾಕರಣೆ ಮುಖ್ಯವಾಯಿತೇ ಹೊರತು ಅವುಗಳ ಹಿಂದಿನ ಕಾರಣಗಳ ಅನ್ವೇಷಣೆಯಲ್ಲ ಎಂಬ ನಿಲುವು ಕಂಡು ಬಂದಿದೆ.

    ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯ ವಿಮರ್ಶಕನೂ ಶೋಧಕನೂ ಕವಿಚರಿತ್ರೆಕಾರನೂ ವ್ಯಾಕರಣ, ಛಂದಸ್ಸು ಇವುಗಳ ಅಧ್ಯಯನಕಾರನೂ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಮನೋಭಾವವುಳ್ಳವನೂ ಆಗಬೇಕಾದರೆ ಮೊದಲಿಗೆ ಆತನು ಸಾಹಿತಿಯೂ ರಸಜ್ಞನೂ ಆಗಿರಬೇಕೆಂಬುದಕ್ಕೆ ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಮಾದರಿಯಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಹಾಗೂ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಮೂಲತತ್ವಗಳನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರಿತಿರುವ ಇವರ ಸಂಪಾದನೆಗಳು ಆಕರ ಸಂಪತ್ತಿನ ಪ್ರಕಟನೆಗೆ ಮೌಲಿಕತೆಯನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿವೆ. `ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾವ್ಯಗಳ ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೆಜ್ಜೆ ಹೆಜ್ಜೆಗೆ ಎದುರಾಗುವುದು ಪಾಠಾಂತರಸಮಸ್ಯೆ. ನೂರಾರು ವರ್ಷಗಳಿಂದ ಹಿಂದೆ ಕವಿಗಳಿಂದ ರಚಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಕಾಲದಿಂದ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಿಂದ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ರೂಪುತಳೆಯುತ್ತ ಇರುವಾಗ ಪ್ರತಿಮಾಡುವ ಪ್ರತಿಕಾರರು ಕವಿಪಾಠವನ್ನು ತಮ್ಮ ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಗ್ರಹಿಕೆಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ತಿದ್ದ ಬಹುದು. ಶಬ್ದದ ಅರ್ಥದ ಬಗೆಗೆ ಗೊಂದಲಗೊಂಡು ತನಗೆ ಪರಿಚಯವಿರುವ ತನ್ನ ಕಾಲದ ಶಬ್ದವನ್ನು ಹಾಕಬಹುದು. ಪ್ರತಿಕಾರನಿಗೆ ಅಕ್ಷರಗಳು ಕೈತಪ್ಪಿ ಸ್ಖಾಲಿತ್ಯಗಳು ಉಂಟಾಗ ಬಹುದು. ಅನೇಕಾನೇಕ ದೋಷಪೂರಿತ ಶಬ್ದಗಳಲ್ಲಿ ಕವಿ ಪಾಠ ಯಾವುದೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ ಕೆಲಸವಲ್ಲ.  ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಇವರು  ನುರಿತವರಾಗಿದ್ದರು. ಪ್ರತಿ ಮಾಡುವವರು ನಾನಾ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಮಾಡಿದ ತಪ್ಪುಗಳಲ್ಲಿ ಸರಿಯಾದ ಪಾಠ ಯಾವುದು ಎಂಬುದನ್ನು  ಗ್ರಹಿಸುವುದು ಕಾವ್ಯರಚನೆಯಷ್ಟು ಸುಲಭವಲ್ಲ. ಸಂಶೋಧನೆಯ ತೀವ್ರ ಸಂಧಾನಕ್ಕೆ, ಮಾಡುವ ತರ್ಕಕ್ಕೆ ಮಿತಿಯಿಲ್ಲ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿದರ್ಶನವಾಗಿ  ಇವರು ರಾಗೌ ಅವರೊಡನೆ ಸೇರಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದ ರನ್ನನ ಅಜಿತನಾಥ ಪುರಾಣ ಕಾವ್ಯದ ಸಂಪಾದನೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಪಾಠಾಂತರ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿರುವ ನಿರ್ಣಯವು ಅವರ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ಹಿರಿಮೆಯಾಗಿದೆ.

    ಇವರು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪ್ರಾಚೀನ ಪರಂಪರೆಯೊಂದಿಗೆ ನಡೆಸುವ ನಿರಂತರ ಸಂವಾದ ಮತ್ತು ಅನುಸಂಧಾನಗಳು  ವಿಶೇಷತೆಯನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿವೆ. ನಿಜವಾದ ಭಾಷಾ ಮತ್ತು ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂಶೋಧಕ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯ ಕಡೆಗೆ ಹೊರಳುವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅಗತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಅವರ ಸಮಕಾಲೀನರಾದ ಎಷ್ಟೋ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಸಂಶೋಧನೆಯಂತಹ ಚಟುವಟಿಕೆ ನೀರಸ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿ ಆಸಕ್ತಿ ಕಳೆದುಕೊಂಡಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿಯೂ ಇವರು ನಾವು ಯಾವ ಭಾಷಾ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದೇವೆಯೋ ಆ ಭಾಷಾ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಂಪರೆಯ ಪ್ರಜ್ಞೆ ಇದ್ದಾಗ ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮ ಬರೆಹಕ್ಕೆ ನಿಜವಾದ ಮೌಲ್ಯ ಬರುತ್ತದೆ ಎಂದು ನಂಬಿದವರು. ತಮ್ಮ ಸಮಕಾಲೀನತೆಯನ್ನು ಮೀರಿ ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಪ್ರಾಚೀನತೆಯ ಕಡೆಗೆ ಹೊರಳಿ ಮಹತ್ವದ ಮನಸ್ಸುಗಳೊಂದಿಗೆ ಭಾಷೆಯೊಂದಿಗೆ ಸಂವಹನ ನಡೆಸುತ್ತಾ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡ ಭಾಷಾ ಸಂಪತ್ತಿಗೆ ಅಗತ್ಯವಾದುದ್ದನ್ನು ತಮ್ಮೊಳಗೆ ಅರಗಿಸುಕೊಳ್ಳುತ್ತಲೇ ಪರಂಪರೆಯ ಮತ್ತು ಸಮಕಾಲೀನ ಸಾಹಿತ್ಯ,ಸಂಸ್ಕೃತಿಯನ್ನು ಕುರಿತು ವಿವೇಚನೆಯಿಂದ ಬಳಸುತ್ತಾ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸುತ್ತಾ ಬಂದಿದ್ದಾರೆ.

         ಆಧುನಿಕ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ದ್ವಿತೀಯ ಘಟ್ಟದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ; ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಹಿನ್ನಲೆಯಲ್ಲಿ ನಡೆದಂತೆ ಸಂಪಾದನೆಯ ಸಕ್ರಿಯ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ಇಂದು ಇಲ್ಲವೇ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನಬಹುದು. ಇಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಕೃತಿಗಳು ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಅನುಪಲಬ್ಧ ಕೃತಿಗಳಾಗಿದ್ದು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಯ ಆದರ್ಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಇವರ  ಸಂಶೋಧನಾಕಾರ್ಯವನ್ನು ನಾಲ್ಕು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು.

 1. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಸೂಚಿ ಹಾಗೂ ವರ್ಣನಾತ್ಮಕ ಸೂಚಿಯನ್ನು ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿರುವುದು.

 2. ಸ್ವತಂತ್ರವಾಗಿ ಪ್ರಾಚೀನ ಹಾಗೂ ನಡುಗನ್ನಡ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವುದು.

 3. ಇತರರೊಡನೆ ಸೇರಿ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವುದು.

 4. ಸ್ವತಂತ್ರ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿರುವುದು

ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಸಂಶೋಧನಾತ್ಮಕನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಕೆಳಕಂಡಂತೆ ವರ್ಗೀಕರಿಸ ಬಹುದು.  ನನ್ನ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬಂದಹಾಗೆ ಇವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಒಟ್ಟು ಕೃತಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ  ಸುಮಾರು ೪೫. ಅವುಗಳಲ್ಲಿಜೈನ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಚಂಪೂಕೃತಿಗಳು ೧೧.  ಷಟ್ಪದಿ ಕಾವ್ಯಗಳು-೦೩, ಸಾಂಗತ್ಯ ಕೃತಿಗಳು ೧೩.  ವಚನಕಾರರ ವಚನಗಳು-೦೭,  ಶಾಸ್ತ್ರ ಕೃತಿಗಳು೦೪, ತತ್ವಗ್ರಂಥಗಳು-೦೩, ಗದ್ಯಕೃತಿ:೦೧, ಸಂಕೀರ್ಣ ಸಾಹಿತ್ಯ ೦೧. ಇವರಸ್ವತಂತ್ರ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೃತಿಗಳು ಒಟ್ಟು ೦೯. ಸಂಸ್ಕೃತ, ಪ್ರಾಕೃತ ಮತ್ತು ಕನ್ನಡ ಭಾಷೆಯ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ವರ್ಣನಾತ್ಮಕ ಸೂಚಿ ಸಂಪುಟಗಳು ೦೭.

  ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವದ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕುರಿತ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಇವರದ್ದು ಸಿಂಹಪಾಲು. ಇವರ  ಆಕರ ಶೋಧ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ಕೆಳಕಂಡ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬಹುದಾಗಿದೆ.

1. ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ  ಉಪೇಕ್ಷಿತಕವಿಗಳ ಕಾವ್ಯಗಳು ಸೇರ್ಪಡೆಗೊಂಡಿದ್ದು.

2. ಒಂದೇ ಹೆಸರಿನ ಎರಡು ಕಾವ್ಯಗಳು ಒಬ್ಬನವೇ ಎಂದು ತಿಳಿದುಕೊಂಡಿದ್ದು ದೂರವಾಗಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಎಂದು ನಿರ್ಧರಿತವಾಯಿತು.

3 ಒಬ್ಬ ಕವಿಯು  ಬರೆದ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಇನ್ನಾರೋ ಕವಿಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸಿದ್ದು.

4. ಕರ್ತೃ ಯಾರೆಂದು ತಿಳಿಯದಿದ್ದ ಕೃತಿಯೊಂದರ ಶೋಧ ಮತ್ತು ಕರ್ತೃಗಳ ಹೆಸರು  ಗುರುತಿಸಿದ್ದು.

5. ಎಷ್ಟೋ ಅನಾಮಧೇಯ ಕವಿಗಳು ಹಾಗೂ ಅವರ ಕೃತಿಗಳು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದವು.

6. ಕವಿಚರಿತೆಯಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಾಗದೆ ಇರುವ ಅಸಂಖ್ಯಾತ ಕವಿಗಳ ಕೃತಿಗಳು ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಕ ಬೆಳಕು ಕಂಡವು. ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಕವಿಚರಿತೆಯ ಮೂರು ಸಂಪುಟಗಳಿಗೆ ಹಲವೆಡೆ ಸೂಕ್ತ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡಬೇಕೆನ್ನುವ ಅಂಶ ಇವರ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೂಲಕ ವ್ಯಕ್ತವಾಯಿತು.

    ಗ್ರಂಥ ಭಂಡಾರಗಳಲ್ಲಿರುವ, ಉಪಲಬ್ದ ವಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ಅಕಾರಾದಿ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಜೋಡಿಸಿ ಅವುಗಳ ಕರ್ತೃ, ಕಾಲ, ನಮೂದಿಸಿ, ಅವು ಕಾಗದದ್ದೇ, ತಾಳೆಯೋಲೆಯೋ, ಕಡತವೇ ಎಂಬುದನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಅವುಗಳ ವಸ್ತು, ಪತ್ರಸಂಖ್ಯೆ, ಸಾಲಲ್ಲಿರುವ ಅಕ್ಷರಸಂಖ್ಯೆ, ಲಿಪಿ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು, ಅದರ ಆದಿ ಮತ್ತು ಅಂತ್ಯಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುವ ವರ್ಣನಾತ್ಮಕ ಸೂಚಿಗಳು ಸಿದ್ಧವಾಗಿ ಉಪಯುಕ್ತ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ. ಈ ದಿಸೆಯಲ್ಲಿ ಎಚ್.ದೇವೀರಪ್ಪ, ಬಿ.ಎಸ್.ಕುಲಕರ್ಣಿಯವರು ಉಲ್ಲೇಖಾರ್ಹರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ನಂತರದ ಕಾಲದಲ್ಲಿಯೂ ಎಸ್.ಶಿವಣ್ಣ, ಬಿ.ಆರ್.ಹಿರೇಮಠ, ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯ, ವೀರಣ್ಣರಾಜೂರ ಮುಂತಾದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ತಜ್ಞರು ಹಾಗೂ ಕನ್ನಡ ವಿ.ವಿ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಭಾಗದ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರುಗಳು ಈ ಮಾದರಿಯ ವರ್ಣನಾತ್ಮಕ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಸೂಚಿಯನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವು ಇಂದಿಗೂ ಮಾದರಿಯಾಗಿವೆ. ಇಂದು ಈ ಸೂಚಿಗಳು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಬೇರೊಂದು ನೆಲೆಗಟ್ಟಿನಿಂದ ನೋಡಲು ಅವಕಾಶ ಕಲ್ಪಿಸಿವೆ. ಇವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಸೂಚಿಯ ಸ್ವರೂಪವು ಅವರೇ ಹೇಳಿರುವ ಹಾಗೇ ಈ ರೀತಿ ಇದೆ. “ಇದರಲ್ಲಿ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿರುವ ಕ್ರಮವು ಏಳು ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. (1) ಕ್ರಮ ಸಂಖ್ಯೆ, (2) ಕೃತಿಯ ಹೆಸರು, (3) ಕೃತಿ ಕರ್ತೃ, (4) ಕಾಲ, (5) ಛಂದಸ್ಸು, (6) ಗ್ರಂಥ ಗಾತ್ರ, (7) ಕೃತಿಯ ಬಗೆಗಿನ ವಿಶೇಷ ವಿಷಯ.” ಕೃತಿಯ ಕರ್ತೃ, ಕಾಲ ಮತ್ತು ಛಂದಸ್ಸುಗಳು ತಿಳಿಯದಿರುವ ಕಡೆ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಕ ಚಿನ್ಹೆಯನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಕಾಲವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವಲ್ಲಿ ‘ಸುಮಾರು’ ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಎಲ್ಲಿಯೂ ಬಳಸದಿದ್ದರೂ ಕಾಲದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡು ಓದಲು ಸೂಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೃತಿಯ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಬಗೆಗೆ ಸೂಚಿಸುವಲ್ಲಿ ಉಪಯೋಗವಾಗಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಸಂಕೇತಗಳ ವಿವರಣೆಯನ್ನು ಸಂಕೇತ ಸೂಚಿಯಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಅಂದರೆ ಗದ್ಯ, ಚಂಪೂ, ಷಟ್ಪದಿ, ಸಾಂಗತ್ಯ, ರಗಳೆ ಇತ್ಯಾದಿ ಛಂದೋ ಪ್ರಕಾರಗಳನ್ನು ಸಂಕೇತಗಳ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಕೃತಿಗಳ ಪರಿಮಿತಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಕೃತಿಗಳಿಗನುಗುಣವಾಗಿ ಅಧ್ಯಾಯ, ಆಶ್ವಾಸ ಅಥವಾ ಸಂಧಿ ಸಂಖ್ಯೆಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಿ ಅನಂತರ ಪದ್ಯ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಪದ್ಯ ಸಂಖ್ಯೆ ಇಲ್ಲದ ಕಡೆ ಕೇವಲ ಅಧ್ಯಾಯ ಅಥವಾ ಆಶ್ವಾಸ ಸಂಖ್ಯೆಗಳನ್ನು ಮಾತ್ರ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ.  ಇವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ವರ್ಣನಾತ್ಮಕ ಸೂಚಿ ಸಂಪುಟಗಳಲ್ಲಿ  “ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿಯ ಮಾಹಿತಿ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಸಮಕಾಲೀನ ಮೌಲ್ಯಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಮೀಕರಿಸುವುದು, ಪ್ರಾಚೀನ ನಂಬಿಕೆ, ವಿಚಾರ, ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಸಂವಾದಕ್ಕೆ ಪ್ರೇರೇಪಿಸುವುದು, ಆಯಾ ಜ್ಞಾನಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಪಾರಂಪರಿಕ ಹಾಗೂ ಸಮಕಾಲೀನ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳ ಮೌಲ್ಯ ವಿವೇಚನೆ ಮಾಡುವುದು, ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಇಂದಿನ ಬದುಕಿಗೆ ಉಪಯೋಗವಾಗುವ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅನ್ವಯಿಸುವುದು. ಆಧುನಿಕ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ-ವೈಚಾರಿಕ ಚಿಂತನೆಗಳ ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಪಾರಂಪರಿಕ ಮೌಲ್ಯಗಳನ್ನು ಅದ್ದಿ ತೆಗೆದು ಅವುಗಳ ಸಾರ್ವತ್ರಿಕ ಮಹತ್ವಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಅವುಗಳ ಪರಿಚಯವಿಲ್ಲದ ಆಧುನಿಕ ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಮಹತ್ವದ ಬಗೆಗೆ ಅರಿವು ಮೂಡಿಸುವಂತಹ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿರುವ ಮಾಹಿತಿ ಕಣಜವನ್ನು ಹಾಗೂ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಂಪತ್ತನ್ನು ವಿವಿಧ ಮಗ್ಗುಲಗಳಿಂದ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ ಆಧುನಿಕ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಅವುಗಳ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಜ್ಞಾನಕ್ಷೇತ್ರದ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿರುವ ನೆಲೆಯನ್ನು ಇವರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಕೆಲಸಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.” ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವದ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಅಧ್ಯಯನದ ಪ್ರಾಚೀನ ನಡೆಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸುತ್ತಲೇ ವಿಸ್ತರಿಸುವ ಹಾಗೂ ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವದ ಸಾಹಿತ್ಯವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಲು ಬೇಕಾದ ಆಕರಗಳನ್ನು ಶೋಧಿಸಿ ಒದಗಿಸಿರುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು.

    ಕನ್ನಡ ಸಾರಸ್ವತ ಲೋಕದ ಅಜಾತ ಶತ್ರು. ತಮ್ಮ ಜೀವನದ ಕೊನೆಯ ಉಸಿರು ಇರುವವರೆವಿಗೂ ನಿರಂತರವಾಗಿ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ, ಸೂಚಿಸಾಹಿತ್ಯ, ಸಂಶೋಧನಾ ಸಾಹಿತ್ಯ, ಮುಂತಾದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಸಂವರ್ಧನೆಯ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಸಕ್ರೀಯವಾಗಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡವರು. ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಇವರು ಸಲ್ಲಿಸಿರುವ ಸೇವೆಯು ಬಹುಮುಖ್ಯವಾದುದು. ಬಹುಕಾಲ ನಿಲ್ಲುವಂಥದು. ಶ್ರೀಯುತರನ್ನು ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯ ಹೆಸರಿಗೆ ಪರ್ಯಾಯವೆನ್ನುವಂತೆ ‘ ಆಕರ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯ ಎಂದು ಕರೆಯಬಹುದಾಗಿದೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯ ವಿಷಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ‘ನಡೆದಾಡುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಕೋಶ’ ಎಂದು ಕರೆದರೂ ತಪ್ಪಾಗಲಾರದು. ಕವಿಗಳ ಕಾಲನಿರ್ಣಯ, ಅಪ್ರಕಟಿತ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಶೋಧ, ವಿವಿಧ ಕಾಲಮಾನದ ಕವಿಕೃತಿಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಪಾದನೆ, ಸಂಪಾದನಾ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಚರಿತ್ರೆ   ಮುಂತಾದವುಗಳಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಇವರ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಕನ್ನಡಿಗರು ಎಂದೂ ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ..

ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಅನೇಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹಿಂದಿನ ಸಂಶೋಧಕರುಗಳು ಆರ್.ನರಸಿಂಹಾಚಾರ್, ಎಸ್.ಜಿ.ನರಸಿಂಹಾಚಾರ್, ಎ.ವೆಂಕಟಸುಬ್ಬಯ್ಯ ಮುಂತಾದವರು ಗುರುತಿಸದಿದ್ದ ಅನೇಕ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಮೊಟ್ಟಮೊದಲಿಗೆ ಗುರುತಿಸಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕವಿ ಕಾಲದ ವಿಚಾರವಾಗಿ ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ಪೀಠಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಜೈನ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಕೊಡುಗೆ ಅಪಾರವಾದುದ್ದು ಮತ್ತು ಮಹತ್ವವಾದುದ್ದು. ಅವರ ಸಂಪಾದಿತ ಕೃತಿಗಳ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನು ಗಮನಿಸಿದ ಯಾರಿಗಾದರೂ ಒಬ್ಬ ಮನುಷ್ಯ ತನ್ನ ಜೀವಿತ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟೊಂದು ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವೇ ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿಮಾಡುವುದು, ಮರು ಪರಿಶೀಲನೆ ಮಾಡುವುದು, ಪಾಠಾಂತರಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದು ಇವೆಲ್ಲಾ ಅತ್ಯಂತ ಕ್ಲಿಷ್ಟಕರವಾದಂತಹ ಸಂಗತಿಗಳು. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು 45ಕ್ಕಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಆಗಲೇ ಪ್ರಕಟಿತವಾಗಿದ್ದ ಕೃತಿಗಳ ಹೊಸ ಪರಿಷ್ಕರಣಗಳಿವೆ. ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರಕಟಿತವಾದ ಕೃತಿಗಳಿವೆ, ಹೊಸದಾಗಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಅನ್ವೇಷಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಕೃತಿಗಳಿವೆ.  ಈ ಎಲ್ಲಾ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲೂ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಶಿಸ್ತನ್ನೂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯತೆಯನ್ನೂ ತಪ್ಪದೇ ಕಾಪಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಕವಿಕಾವ್ಯ ವಿಚಾರದಲ್ಲಿ ತಕ್ಕ ಮಟ್ಟಿನ ಬೆಳಕನ್ನು ಚೆಲ್ಲುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಬರೆಯುವವರು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬರೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎನ್ನುವಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅವರು ಈ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧವಾದ ಕಾವ್ಯಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವಂತೆಯೇ ಸಹೃದಯ ಓದುಗ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲದ  ಪ್ರಮುಖ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿ ವಿಶೇಷ ಕೀರ್ತಿಗೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ.  ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಕೊಡುಗೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಗುಣದಲ್ಲಿ ಹಿರಿದು. ಒಂದೇ ಒಂದು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಿದ್ದಾಗ ಆ ಸಮಸ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚು.  ಅಂತಹ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಊಹಾತ್ಮಕ ಪರಿಷ್ಕರಣಕ್ಕೆ ಅವಕಾಶವಿರುತ್ತದೆ. ಅದನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯಿಂದ ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿದ್ದು ಯಾರೂ ಮುಟ್ಟದಿದ್ದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಂಡು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಶ್ಲಾಘನೆಗೆ ಪಾತ್ರರಾಗಿದ್ದಾರೆ, ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಯ ಸವಾಲುಗಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಎದುರಿಸಿ , ಪರಿಹಾರ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ಅನುಸರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಪ್ರಾಚೀನ ಬಹುತೇಕ ಛಂದೋ ಪ್ರಕಾರಗಳ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಗೆ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಚಂಪೂ, ವಚನ, ಷಟ್ಪದಿ, ಕಂದ, ಸಾಂಗತ್ಯ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ತಮ್ಮ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಗೆ ಗದ್ಯ ಕೃತಿಗಳನ್ನೂ ಅವರು ಆರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಕಾವ್ಯಗಳಲ್ಲದೆ ಶಾಸ್ತ್ರ ಕೃತಿಗಳೂ ಇದರಲ್ಲಿ ಸೇರಿವೆ. ಕೆಲವು ಸಂಗ್ರಹಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಜನರಿಗೆ ಮುಟ್ಟಬೇಕೆಂಬ ಉದ್ದೇಶದಿಂದ ಕೆಲವು ಸಂಪಾದಿತ ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ಗದ್ಯಾನುವಾದವನ್ನು ಒದಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೆ ಪ್ರೌಢ ಹಾಗೂ ಜನಪ್ರಿಯ ಎನ್ನಬಹುದಾದ ಎರಡೂ ತೆರನಾದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ತಮ್ಮ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

    ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಕುರಿತ ಸಂಶೋಧನೆಯ ತಾತ್ವಿಕ ಚೌಕಟ್ಟಿನ ಬಗೆಗಿನ ನಿಲುವನ್ನು  ಅವರೇ ತಿಳಿಸಿರುವ ಹಾಗೆ ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ಗುರುತಿಸ ಬಹುದು. ಅವರ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಎಂದರೇನು? ಹೇಗಿರಬೇಕು? ಯಾವುದು ಮೂಲಕೃತಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಮೀಪವಾಗುವ ಸಂಪಾದನೆ, ಸಂಪಾದನೆ ಜೊತೆಗೆ ಗ್ರಂಥದ ಪೀಠಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಏನಿರಬೇಕು? ಎಷ್ಟಿರಬೇಕು? ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ,  ಒಂದು ಕೃತಿ ಪ್ರಕಟವಾಗುವ ವೇಳೆಗೆ ಯಾವ ಯಾವ ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಾಗಿ ಮೂಡಬೇಕು ಎಂಬ ಬಗೆಗೆ ಪ್ರಮಾಣ ಬದ್ಧವಾದ ವಿಚಾರಗಳಿರ ಬೇಕು ಎಂಬ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾವ್ಯವೊಂದರ ಪೀಠಿಕೆ ಅನಗತ್ಯ ವಿವರಗಳಿಂದ ಕೂಡಿರಬಾರದು, ಅಂತೆಯೆ ಅಗತ್ಯ ವಿಷಯಗಳಿಂದ ವಂಚಿತಗೊಂಡು ಸಂಕುಚಿತವೂ ಆಗಬಾರದು. ಪೀಠಿಕೆ ಆಕರ್ಷಕವಾಗಿರಬೇಕು. ಶುಷ್ಕವಾಗಿರ ಬಾರದು. ಕೃತಿಯಲ್ಲಿನ ವಸ್ತು ವಿಷಯವನ್ನು, ರಸ ಸನ್ನಿವೇಶಗಳನ್ನು, ಭಾವತರಂಗಗಳನ್ನು ಹೃದಯಂಗಮವಾಗಿ ನಿರೂಪಿಸಿ ಓದುಗರ ಕುತೂಹಲವನ್ನು ಕೆರಳಿಸುವಂತಿರ ಬೇಕು. ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲನ್ನು ನೋಡಿ ಪುರಪ್ರವೇಶಮಾಡಬೇಕೆಂಬ  ಹೆಬ್ಬಯಕೆ ಹುಟ್ಟುವಂತಿರಬೇಕು ಎಂಬ ಹೇಳಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ನಿಲುವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಈ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಅವರು ತಾವು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅನುಸರಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳು ರಚಿತವಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಸಿದ್ದವೂ ಪ್ರೌಢವೂ ಆದ ಕೃತಿ ಮಹಾಬಲನದು.  ನೇಮಿಚಂದ್ರ, ಮಹಾಬಲ ಮತ್ತು ಬಂಧುವರ್ಮನ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರೇ ಸಂಪಾದಿಸಿಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ಗಮನಾರ್ಹ. ಇವರ ಈ ಸಂಪಾದಿತ  ಕೃತಿಗಳು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳ ತೌಲನಿಕ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ  ಸಹಜವಾಗಿಯೇ ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿವೆ.

ಕನ್ನಡ ಕವಿಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ನಿರ್ಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ಒಳಗಾದ ಕವಿ ಬಂಧುವರ್ಮ. ಕ್ರಿ.ಶ. ಸುಮಾರು  1200ರಲ್ಲಿ ಇದ್ದ ಬಂಧುವರ್ಮ “ಹರಿವಂಶಾಭ್ಯುದಯಂ”, “ಜೀವ ಸಂಬೋಧನಂ” ಮತ್ತು “ಸತಿಧರ್ಮ  ಸಾರ” ಎಂಬ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಈ ಮೂರೂ ಕಾವ್ಯಗಳನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರದ್ದು. ನೇಮಿನಾಥನ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನೇ ವಸ್ತುವನ್ನಾಗಿ ತೆಗೆದುಕೊಂಡಿದ್ದರೂ ಬಂಧುವರ್ಮ ಹರಿವಂಶಾಭ್ಯುದಯಂ ಎಂಬ ಹೆಸರಿಟ್ಟಿರುವುದು ವಿಶೇಷ. ನೇಮಿನಾಥನು ಹರಿವಂಶೋದ್ಬವನಾದುದರಿಂದ ಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ಈ ಹೆಸರಿದೆ ಎಂದು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಇದಕ್ಕೆ ಸಂಶೋಧನಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಸಮರ್ಥನೆ ಒದಗಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡದ ವಿವಿಧ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳಿಗೆ ಗುಣಭದ್ರನ ಉತ್ತರ ಪುರಾಣದ ಕಥೆ ವಸ್ತುವಾಗಿರುವಂತೆ ಇದಕ್ಕೂ ಆಕರವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೆ  ಈ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬಂದಿರುವ ಕೆಲವು ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡ ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ಇದರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ 1900 ರಷ್ಟು ಹಿಂದೆಯೇ ಬಂದುದಾದರೂ ಅದನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಲಿಲ್ಲವೇಕೆ ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿಕೊಂಡ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವನ್ನೂ ಅವರೇ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ವಿವರಣೆ ಹೀಗಿದೆ ‘ಈ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯು ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೆಯದಾದರೂ ಇದುವರೆಗೂ ಇದು ಪ್ರಕಟವಾಗದಿರುವುದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ ಬಹುಶ ಇದರಲ್ಲಿರುವ ಅಕ್ಷರ ಸ್ಖಾಲಿತ್ಯಗಳೇ ಇರಬಹುದೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಮತ್ತು ಇದರ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರತಿ ದೊರೆತರೆ ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯ ಸುಲಭವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ವಿದ್ವಾಂಸರು ಕಾದಿರಲೂ ಬಹುದು. ಅವರ ಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರತಿಯ ಆಸೆ ಇದುವರೆಗೂ ಈಡೇರದಾಯಿತು. ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಹೀಗಿದ್ದರೂ ಗ್ರಂಥವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲೇಬೇಕೆಂಬ ಸದುದ್ದೇಶದಿಂದ ಹೊರಟು ಇದ್ದುದರಲ್ಲೇ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರಿಗೆ ಸಲ್ಲುತ್ತದೆ. ದೊರೆತದ್ದು ಒಂದೇ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಾದರೂ ಅದು ಅಶುದ್ಧವಾಗಿದ್ದರೂ ಆದಷ್ಟು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಅದನೆಲ್ಲಾ ನಿವಾರಿಸಿ ಬಿಟ್ಟ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣ ಗೊಳಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ಅವರ ವಿದ್ವತ್ ಹಿರಿಮೆಗೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನಾ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಎರಡನೆಯ ನಾಗವರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಟಣೆ ಒಂದು ದಾಖಲೆ. ಆವರೆಗೆ ಅಗೋಚರವಾಗಿದ್ದ ಇದರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯನ್ನು ಪತ್ತೆಹಚ್ಚಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ ಕೀರ್ತಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರಿಗೆ ಸಲ್ಲಬೇಕು. ಎರಡನೆಯ ನಾಗವರ್ಮ ಜೈನಪುರಾಣವನ್ನು ಬರೆದಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ತಿಳಿದಿದ್ದಿತು. ಅದು ವರ್ಧಮಾನ ಪುರಾಣವೆಂದು ಗೊತ್ತಾದುದ್ದು ಇವರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯ ಶೋಧನೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ . ಇದು ದೊರೆತಿದ್ದರ ವಿವರವನ್ನು ಅವರು ಹೀಗೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. “1973ರ ಏಪ್ರಿಲ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಮೂಡಬಿದರೆಯ ಶ್ರೀದಿಗಂಬರ ಜೈನಧರ್ಮ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಪರಿಶೀಲನೆ ಮತ್ತು ಮುಖ್ಯವಾದುವನ್ನು ಮೈಕ್ರೋಫಿಲಂ ಮಾಡಲು ಹೊಗಿದ್ದೆವು. ಒಂದು ಕಡೆಯಿಂದ ಕಟ್ಟುಗಳನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿನೋಡುತ್ತಾ ಹೋದಾಗ ಹಲವಾರು ಅಪೂರ್ವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ನೋಡುವ ಅವಕಾಶ ದೊರೆಯಿತು. ಜೈನಬಸದಿಯಲ್ಲಿಯ ಕೊಠಡಿಯಲ್ಲಿಯ ಅಟ್ಟದ ಮೇಲೆ ಇದ್ದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಅಲ್ಲಿದ್ದವರನ್ನು ಮನವೊಲಿಸಿ  ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಕಟ್ಟನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿ ಒಂದೊಂದಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ಮುಂದುವರೆಯುತ್ತಿರುವಲ್ಲಿ ಅಗ್ಗಳನ ಚಂದ್ರಪ್ರಭಪುರಾಣ ಎಂಬ ತಲೆಬರೆಹವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಬಟ್ಟೆಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಟ್ಟಿದ್ದ ಕಾಗದದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯೊಂದು ದೊರೆಯಿತು. ಒಂದು ಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅಗ್ಗಳನ ಚಂದ್ರಪ್ರಭ ಪುರಾಣದ ಪತ್ರಗಳು ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿದ್ದವು. ತೆಗೆದು ನೋಡುತ್ತಾ ಹೋದಂತೆ ರನ್ನನ ಅಜಿತನಾಥ ಪುರಾಣ, ಆಚಣ್ಣನ ವರ್ಧಮಾನ ಪುರಾಣ ಮತ್ತು ನಾಗವರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನ ಪುರಾಣದ ಪತ್ರಗಳು ಗೋಚರಿಸಿದವು. ಎಂದೂ ತಲೆ ಬರೆಹವನ್ನಷ್ಟೇ ನೋಡಿ ಮುಂದುವರಿಯದ ಇವರು ಒಳಗೆ ಪರಿಶೀಲಿಸುವಲ್ಲಿಯೂ ಅದೇ ಹೆಸರು.  ಆದರೆ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಹಾಳೆಗಳನ್ನು ಮಗುಚುತ್ತಾ ಆಶ್ವಾಸಾಂತ್ಯ ಗದ್ಯಗಳನ್ನು ನೋಡುತ್ತಾ ಮುಂದುವರೆಯುವಲ್ಲಿ ಒಂದೆಡೆ ನಾಗವರ್ಮ ವಿರಚಿತ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣಂ ಹೆಸರನ್ನು ನೋಡುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ರೋಮಾಂಚನ ಗೊಂಡರಂತೆ. ಸಮಾಧಾನ ಚಿತ್ತರಾಗಿ ಎಲ್ಲಾ ಹಾಳೆಗಳನ್ನೂ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ಹೊರತೆಗೆದು ಜೋಡಿಸಿದಾಗ ಅದು ಪೂರ್ಣ ಕೃತಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ದೊರೆಯಿತಂತೆ. ಇವರಿಂದಲೇ 1974 ರಲ್ಲಿ ಅದು ಬೆಳಕು ಕಾಣುವಂತಾಯಿತು. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಶ್ರದ್ಧೆ, ಪರಿಶ್ರಮ, ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಪರಿಣತಿಗಳಿಗೆ ನಿಶ್ಚಯವಾಗಿಯೂ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣದ ಈ ಅನ್ವೇಷಣೆ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರ ಪ್ರಕಟಣೆಯೊಡನೆ ಹಲವಾರು ಹೊಸ ವಿಷಯಗಳು ಗೊತ್ತಾದವು.  ವಿದ್ವತ್ ಲೋಕದಲ್ಲಿ  ಚರ್ಚೆಗೆ ಗ್ರಾಸವಾಗಿದ್ದ 2ನೆಯ ನಾಗವರ್ಮನ ಕಾಲ ಖಚಿತವಾಯಿತು. ಶ್ರೀವಿಜಯ, ನಾಗವರ್ಮ(ಮತ್ತೊಬ್ಬ) ಮತ್ತು ನಾಗದೇವರು ಕ್ರಮವಾಗಿ ರಘುವಂಶ ಪುರಾಣ, ವತ್ಸರಾಜ ಚರಿತೆ ಮತ್ತು ಸುಲೋಚನಾ ಚರಿತೆಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿರುವರೆಂಬ ಹೊಸ ವಿಷಯ ಸಾಹಿತ್ಯ ಲೋಕಕ್ಕೆ ಪರಿಚಯವಾಯಿತು. ದೊರೆತ ಒಂದೇ ಒಂದು ಕಾಗದದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಿಂದ ಇದನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಶುದ್ಧವಾಗಿದ್ದರಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ತಲೆದೊರಲಿಲ್ಲ. ತೃಟಿತ ಭಾಗಗಳು ಮತ್ತು ಲಿಪಿಕಾರರ ದೋಷದಿಂದಾದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ ಪರಿಷ್ಕರಣಾ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಉತ್ತಮ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡ ವರ್ಧಮಾನ ಚರಿತೆಗಳ ತೌಲನಿಕ ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ಇದು ನೆರವಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಸ್ಥೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವ ಈ ಕೃತಿಗೆ ಮುನ್ನುಡಿ ಬರೆಯುತ್ತಾ ಹಾ.ಮಾ.ನಾಯಕರು ಹೀಗೆಂದಿದ್ದಾರೆ. ‘ಎರಡನೇ ನಾಗರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನ ಪುರಾಣ ಎಂಬ ಈ ಅಪ್ರಕಟಿತ ಕಾವ್ಯವನ್ನು ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಕಂಡುಹಿಡಿದು ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕೊಟ್ಟ ಸಂಪಾದನಾ ವಿಭಾಗದ ಸಹಾಯಕ ನಿರ್ದೇಶಕರಾದ ಶ್ರೀ.ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರಿಗೆ ನಮ್ಮ ವಂದನೆಗಳು. ಇದುವರೆಗೂ ವಿದ್ವಾಂಸರಿಗೆ ಹೆಸರು ಮಾತ್ರ ತಿಳಿದಿದ್ದ ಈ ಕೃತಿಯ ಪ್ರಕಟಣೆ ಪ್ರಾಚ್ಯ ಕಾವ್ಯ ಮಾಲೆಯ ಒಂದು ಹೆಮ್ಮೆ ಎಂದು ಭಾವಿಸಿದ್ದೇನೆ.’  ಈ ಹೇಳಿಕೆಯಿಂದ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಸಂಶೋಧನೆಯದೊಡ್ಡ ಸಾಧನೆ ಇದಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗುತ್ತದೆ. ಅಸಂಬದ್ಧವಾಗಿದ್ದ ಎರಡನೆಯ ನಾಗವರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣವನ್ನು ಶೋಧಿಸಿ ಹೊರತಂದದ್ದು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಮಹತ್ತರ ಕೊಡುಗೆಯಾಗಿದೆ. ಈ ಕೃತಿಯ ಶೋಧನೆಯಿಂದ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯ ಕೆಲವು ವಿವರಗಳು ಸ್ವಷ್ಟ ಪಟ್ಟಿವೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯ ಮತ್ತು ವಿದ್ವದಾಸಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಇದೊಂದು ಮಾದರಿಯಾಗಿದೆ.  ಈ ತೆರನಾಗಿ ತಮ್ಮ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನಾ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಹಲವು ಪ್ರಥಮಗಳಿಗೆ ಅವರು ಕಾರಣರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಬಂಧುವರ್ಮನ ಮತ್ತೊಂದು ಕೃತಿ  ಸತಿಧರ್ಮವನ್ನು ಶೋಧಿಸಿದ್ದು ಈ ತೆರನಾಗಿಯೇ. ಅವರು ಪರಿಶೀಲಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯ ಮೇಲೆ ಜೀವ ಸಂಬೋಧನಂ ಎಂಬ ಹೆಸರಿದ್ದಿತು. ಪ್ರಕಟಿತವಾದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಸೂಚಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಅದೇ ರೀತಿ ಪ್ರಕಟಿತವಾಗಿದ್ದಿತು. ಆದರೆ ಇವರು ಆ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯ ಕಟ್ಟನ್ನು ಬಿಚ್ಚಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದಂತೆಯೇ ಜೀವ ಸಂಬೋಧನೆಯ ಪರಿಚಯವಿದ್ದ ಇವರಿಗೆ ಇದು ಬೇರೆ ಕೃತಿ ಎಂಬುದರ ಅರಿವಾಗಿ ಅದನ್ನು ಸತಿಧರ್ಮಸಾರ ಎಂಬುದಾಗಿ ಗುರುತಿಸಿದರು. ಜೊತೆಗೆ ಅದನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಗದ್ಯಾನುವಾದದೊಡನೆ 1976 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದರು. ಮತ್ತೊಂದು ಕೃತಿ ಜಿನಸೇನ ದೇಶವ್ರತಿಯ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣವನ್ನು ಶೋಧಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದು ಹೀಗೆಯೇ. ಇವರು ಮೂರು ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಶೋಧಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಅವುಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಮಹತ್ತರ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಸಂಪಾದಿಸಿದ ಗ್ರಂಥಗಳಲ್ಲಿ  ಕಾವ್ಯಗಳಿವೆ, ಶಾಸ್ತ್ರ ಗ್ರಂಥಗಳಿವೆ. ಪ್ರಾಚೀನವಾದ ಪ್ರೌಢ ಚಂಪೂಕೃತಿಗಳಿವೆ. ಗದ್ಯ ಕೃತಿ ಇದೆ. ಷಟ್ಪದಿ, ಸಾಂಗತ್ಯ ಪ್ರಕಾರಗಳ ದೇಸಿ ಕಾವ್ಯಗಳಿವೆ. ಇವರ ಸಂಶೋಧನಾ ಚಟುವಟಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಮತ್ತೊಂದು ಗಮನಿಸ ಬೇಕಾದ ಅಂಶವೆಂದರೆ. ಭಾರತೀಯ ವೈದ್ಯಗ್ರಂಥವಾದ ಸಕಲ ವೈದ್ಯಸಂಹಿತಾಸಾರಾರ್ಣವ ಕೃತಿಯ ಎರಡನೇ ಸಂಪುಟವು ಪ್ರಕಟವಾಗಿಲ್ಲದಿರುವುದನ್ನು ಕಂಡುಕೊಂಡ ಇವರು ಆಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ಓದಲು ಕಷ್ಟಸಾಧ್ಯವಾದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದುದು. ವೈದ್ಯಗ್ರಂಥವಾದ ಇದನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲು ಭಾರತೀಯ ವೈದ್ಯಕೀಯ ಕಾಲೇಜಿನ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾದ ಡಾ. ಎಲ್.ಎನ್. ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವರ ಸಹಾಯವನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಅವರು ಹೇಳಿದ ವೇಳೆಗೆ ಹೋಗಿ ಹೊರಗೆ ಕಾದಿದ್ದು ಅವರು ಕೊಟ್ಟ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಕುಳಿತು ಆದಷ್ಟೂ ಹೆಚ್ಚು ತಪ್ಪು ಉಳಿಯ ಬಾರದೆಂದೂ ಶ್ರಮಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ತಮ್ಮದಲ್ಲದ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸುವಲ್ಲಿಯ ಅವರ ಶ್ರದ್ಧೆ ಮತ್ತು ಆಸಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಅವುಗಳಲ್ಲಿರುವ ಮಾಹಿತಿ ಸಂಪತ್ತು ಜನತೆಯ ಕಲ್ಯಾಣಕ್ಕೆ ಬಳಕೆಯಾಗಲಿ ಎನ್ನುವ ಅವರ ಸದುದ್ದೇಶ  ಮೆಚ್ಚುವಂತಹದ್ದು.

ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ವಚನಗಳ ಸಂಪಾದನೆಯಲ್ಲೂ ತಮ್ಮ ಆಸಕ್ತಿಯನ್ನೂ ಶ್ರದ್ಧೆಯನ್ನು ಮೆರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಚಂಪೂ ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿಕೊಂಡರೆ ವಚನಗಳ ಸಂಪಾದನೆ ಸುಲಭವೆಂದೂ ತೋರುತ್ತದೆ. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ದೊರೆಯುವುದು ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ, ಆದರೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ದೊರೆತಾಗ ಪಾಠಗಳು ಅಧಿಕವಾಗುವ ಸಂಭವವಿರುತ್ತವೆ. ಭಾಷೆಯಲ್ಲೂ ವಸ್ತು ವಿಷಯದಲ್ಲೂ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಿರುವುದು ಅಧಿಕ ಪಾಠಗಳಿಗೆ ಒಂದು ನಿಶ್ಚಿತ ಕಾರಣ. 1969-71ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಮೋಳಿಗೆ ಮಾರಯ್ಯನ ವಚನಗಳು ಕೋಲ ಶಾಂತಯ್ಯ ಮತ್ತು ಮಧುವಯ್ಯಗಳ ವಚನಗಳು ಹಾಗೂ ಅರಿವಿನ ಮಾರಿತಂದೆಗಳ ವಚನಗಳು ಎಂಬ ಸಂಕಲನಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಮೋಳಿಗೆ ಮಾರಯ್ಯನ ವಚನಗಳ ಪರಿಷ್ಕರಣಕ್ಕೆ ಹತ್ತು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಭಂಡಾರದಲ್ಲಿರುವ ಕೆ 648 ನೇ ಓಲೆಪ್ರತಿ ಚೆನ್ನಾಗಿದ್ದು ಇದನ್ನು ಮೂಲಪ್ರತಿಯನ್ನಾಗಿ ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಕೆಲವು ವಚನಗಳ ಪಾಠನಿಷ್ಕರ್ಶೆಯಲ್ಲಿ ಚನ್ನಪ್ಪ ಉತ್ತಂಗಿ ಮತ್ತು ಭೂಸನೂರು ಮಠರ ಅಚ್ಚಾದ ಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಈ ಬಗ್ಗೆ ಮತ್ತೂ ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ ‘’ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ವಚನಗಳನ್ನು ಅಧಿಕವಾಗಿ ಮೂರುಸಾವಿರ ವಚನಗಳ ಸಂಗ್ರಹದ ಕಟ್ಟಿನಿಂದ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಮೋಳಿಗೆಯ ಮಾರಯ್ಯನ ವಚನಗಳು ಪೂರ್ಣವಾಗಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ಷಟ್ಸ್ಥಲ ಮತ್ತು ಅಷ್ಟಾವರ್ಣಗಳ ವಚನಗಳನಿಲ್ಲಿ ಆದಷ್ಟೂ ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೊಡಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಕೃತಿಕಾರನ ವಿವರವಾದ ಪರಿಶೀಲನೆಯಿದೆ. ‘ಕೋಲಶಾಂತಯ್ಯ ಮತ್ತು ಮಧುವಯ್ಯಗಳ ವಚನಗಳು’ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ‘ಪುಣ್ಯಾರಣ್ಯ ದಹನ, ಭೀಮೇಶ್ವರಲಿಂಗ ನಿರಂಗ ಸಂಗಾ’ ಅಂಕಿತದ ಕೋಲಶಾಂತಯ್ಯನ 64 ಸಾಮಾನ್ಯ ವಚನಗಳು ಮತ್ತು ಟೀಕಾ ಸಹಿತವಾದ ಮುವತ್ತಾರು ಬೆಡಗಿನ ವಚನಗಳು ಸೇರಿವೆ. ಅರ್ಕೇಶ್ವರ ಲಿಂಗ’ಅಂಕಿತದ ಮಧುವಯ್ಯಗಳ 68 ಸಾಮಾನ್ಯ ವಚನಗಳು ಟೀಕಾ ಸಹಿತವಾಗಿ 33 ಬೆಡಗಿನ ವಚನಗಳು ಒಳಪಟ್ಟಿವೆ. ಈ ಪರಿಷ್ಕರಣಕ್ಕೆ 9 ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ‘ಅರಿವಿನ ಮಾರಿತಂದೆಗಳ ವಚನಗಳು’ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸದಾಶಿವಮೂರ್ತಿ ಲಿಂಗ’ ಅಂಕಿತದ 301 ವಚನಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು 13 ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ಮತ್ತು ಫ.ಗು.ಹಳಕಟ್ಟಿಯವರ ಪ್ರಕಟಿತ 114 ವಚನಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಎರಡೂ ಸಂಸ್ಕರಣಗಳಿಗೂ ಕನ್ನಡ ಅಧ್ಯಯನ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿರುವ ಕೆ 9048ನೇ ಓಲೆಪ್ರತಿಯೇ ಮೂಲ ಪ್ರತಿಯಾಗಿದೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಪಾದನೆಗೆ ಫ.ಗು.ಹಳಕಟ್ಟಿಯವರ ವಚನಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಳ್ಳುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಬೇರೆ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳೂ ಮತ್ತಿತರ ಆಧಾರಗಳಿಂದಲೂ ಅಪಾರವಾದ ನೆರವು ಪಡೆಯಲಾಗಿದೆ’. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಈ ಪರಿಷ್ಕರಣ ಕಾರ್ಯ  ಉತ್ತಮವಾದುದೆಂದು ಮಹತ್ವದೆಂದು ನಿಸ್ಸಂಶಯವಾಗಿ ಹೇಳಬಹುದು. ಇದೇ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಬಿಬ್ಬಿ ಬಾಚಯ್ಯ ಮತ್ತು ಮೆರೆ ಮಿಂಡಯ್ಯಗಳ ವಚನಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದ್ದು ತೃಪ್ತಿಕರವೆನಿಸಿದೆ.

ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಇನ್ನೂ ಕೆಲವರ ವಚನಗಳನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರಬದ್ಧ ಕರ್ನಾಟಕದ ಸಂಚಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾತೆ. ಗಜೇಶ ಮಸಣಯ್ಯನವರ ವಚನಗಳನ್ನು 1963ರ ಪ್ರ.ಕ 45-1 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ಪರಿಷ್ಕರಣಕ್ಕೆ ಮೂರು ಓಲೆ ಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಫ.ಗು.ಹಳಕಟ್ಟಿಯರವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಶಿವಶರಣರ ಸಂಕೀರ್ಣವಚನಗಳು ಸಂಪುಟದಿಂದ ವಚನಗಳನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದಾರೆ. ಇದರಂತೆಯೇ ಫ.ಗು.ಹಳಕಟ್ಟಿರವರು 1940ರಲ್ಲಿ ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಉರಿಲಿಂಗದೇವನ ವಚನಗಳನ್ನು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರ.ಕ 45-3ರಲ್ಲಿ 1963ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸುವಾಗ 4 ಓಲೆ ಪ್ರತಿಗಳನ್ನೂ, ಏಕೋತ್ತರ ಶತಸ್ಥಲ ಮತ್ತು ಶಿವಾನುಭವಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದ್ದ ವಚನಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಹಾಗೆಯೇ ದೇವರ ದಾಸೀಮಯ್ಯನ ವಚನಗಳನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ 154 ವಚನಗಳು 1964ರ ಪ್ರ.ಕ 46-2 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ. ಅಚ್ಚಾಗಿದ್ದ 2 ಆವೃತ್ತಿಗಳ ಜೊತೆಗೆ 3 ಓಲೆ ಪ್ರತಿಗಳ ಸಹಾಯದಿಂದ ಇದನ್ನು ಅವರು ಸಂಪಾದಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಎಲ್ಲದರಲ್ಲೂ ಉತ್ತಮವಾದುದನ್ನು ಕೊಡಬೇಕೆಂಬ ಕಾರ್ಯಶ್ರದ್ಧೆ ಎದ್ದು ಕಾಣುವುದು.

ಸಾಂಗತ್ಯ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಪಾದನೆಯಲ್ಲಿಯೂ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಸ್ಮರಣೀಯ ಕೆಲಸವನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ, ಹಲವಾರು ಸಾಂಗತ್ಯ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಮೊದಲಬಾರಿಗೆ ಪ್ರಕಟಿಸಿ ಅವರು ಈ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಮಹತ್ವದ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಇದಕ್ಕೆ ನಿದರ್ಶನಗಳಾಗಿ ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆ, ಮದನ ಮೋಹಿನಿಯ ಕಥೆ, ವರ್ಧಮಾನಚರಿತೆ, ವರ್ಧಮಾನ ಪುರಾಣ, ಬಸವ ಶಿಖಾಮಣಿ, ಭುಜಬಲಿ ಚರಿತೆ ಮೊದಲಾದ ಗ್ರಂಥಗಳಿವೆ. ಇವುಗಳನ್ನು ಕ್ರಮವಾಗಿ 1970, 1972, 1974, 1978, 1985 ಮತ್ತು 1989ರಲ್ಲಿ ಹೊರತರಲಾಗಿದೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ವ್ಯಾಪಕ ಕ್ಷೇತ್ರಾನುಭವ, ಪಾಠ ಪರಿಷ್ಕರಣ ನೈಪುಣ್ಯವನ್ನು ಇಲ್ಲಿಯೂ ನೋಡಬಹುದಾಗಿದೆ.

ಮೊದಲ ಸಾಂಗತ್ಯಕಾರನೆಂದು ಹೆಸರಾದ ದೇಪರಾಜನ ವರ್ಣನಾ ಪ್ರಧಾನವಾದ ಕಾವ್ಯ ‘ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆ’ ಇದರಲ್ಲಿ ಪ್ರಯೋಗವಾಗಿರುವ ಛಂದಸ್ಸು ಸಾಂಗತ್ಯವಾದರೂ ವಿಶಿಷ್ಟ ಬಗೆಯದಾಗಿದೆ. ಇದರ ಒಡಲಿನಲ್ಲಿ ಹಾಡುಗಬ್ಬದ ಪ್ರಯೋಗ ಮಾಡಿರುವಂತಿದೆ. ಈ ಕಾರಣವಾಗಿಯೇ ಇದರ ನಂತರ ಬಂದ ಕೆಲವು ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗಿರುವ ಛಂದಸ್ಸನ್ನು ಸೊಬಗಿನಸೋನೆ ವರ್ಣ ಎಂದು ಕರೆದಿರುವುದು. ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯ ಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿ “ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆ” ಪೂರ್ಣ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಾಂಗತ್ಯ ಕಾವ್ಯ ಎನಿಸಿಕೊಳ್ಳದಿದ್ದರೂ ಸಾಂಗತ್ಯದ ಕಾವ್ಯಪರಂಪರೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಮೊದಲ ಕಾವ್ಯ. ದೇಪರಾಜ ಸಾಂಗತ್ಯ ಛಂದಸ್ಸಿಗೆ ಆದಿಕವಿಯಾಗಿ ಪ್ರಸಿದ್ದನಾಗಿದ್ದಾನೆ. ಈತನು ಈ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ, ಸತಿ-ಪತಿ ಸಂಭಾಷಣಾ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಮಹಿಳೆಯರ ಸಂವೇದನೆಗಳನ್ನು ಸಾಂಗತ್ಯರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾನೆ. ಸಾಂಗತ್ಯಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು ರೀತಿ ಹೆಚ್ಚುಗಾರಿಕೆ ಪಡೆದಿರುವ ಈ ಕೃತಿ ಬಹಳ ಕಾಲ ಉಪೇಕ್ಷಿತವಾಗಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದು ಪ್ರಶಂಸನೀಯ. ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆಯ ಛಂದಸ್ಸನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿ ಬರೆದ ಕಾವ್ಯ ಮದನಮೋಹಿನಿಯ ಕಥೆ’ ಸಾಂಗತ್ಯವು ಹಾಡುಗಬ್ಬವೇ ಆದರೂ ಕೆಲವು ವಿಶೇಷ ಹಾಗೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಕೃತಿಯ ಕರ್ತೃ ನರಸಿಂಹನೇ ಅಥವಾ ಲಕ್ಷ್ಮಯ್ಯನೇ ಎಂಬುದರ ಬಗೆಗೆ ಚರ್ಚಿಸುತ್ತಾ ಆಕರಗಳ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ  ಲಕ್ಷ್ಮಯ್ಯನೇ ಇದರ ರಚನಾಕಾರನೆಂಬ ನಿಲುವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿರುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಂಶೋಧನಾ ಗ್ರಹಿಕೆ ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರಿಂದ ಸಂಪಾದಿತವಾಗಿರುವ ಇನ್ನೊಂದು ಸಾಂಗತ್ಯಕೃತಿ ಪದ್ಮರಸನ ಭುಜಬಲಿಚರಿತೆ ಬಾಹುಬಲಿಯನ್ನು ಕುರಿತು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಸ್ತುತಿರೂಪದ ಪದ್ಯಗಳೂ, ಕಾವ್ಯಗಳೂ  ರಚಿತವಾಗಿವೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲವೂ ಈಗ ಲಭ್ಯವಿಲ್ಲ. ಲಭ್ಯವಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಕೃತಿಗಳೂ ಪ್ರಕಟವಾಗಿಲ್ಲ. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಈ ‘ಭುಜಬಲಿ ಚರಿತೆ’ ಕೃತಿಯ  ಸಂಪಾದನೆ ಅವರ ಸಾಧನೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದು. ಕವಿಚರಿತೆಕಾರರಿಗೂ ದೊರೆಯದಿರುವ ಈ ಕೃತಿಯನ್ನು ಶೋಧಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವುದು ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಮಹತ್ತರ ಸಾಧನೆ. ಇದು ಧಾರ್ಮಿಕ ಕೃತಿಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಇದರಲ್ಲಿ ಹುದುಗಿರುವ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಹೆಕ್ಕಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಅಂಶವಾಗಿದೆ.ಮತ್ತೊಂದು ಸಂಗತಿ ಎಂದರೆ  ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೂ ಕನ್ನಡಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗದ ಅಲಭ್ಯಕೃತಿಯಾದ ದೇವರಸ ಕವಿಯ ‘ಮದನಚಕ್ರೇಶ್ವರ ಚರಿತೆ’ ಈ ಸಾಂಗತ್ಯ ಕೃತಿಯನ್ನು ಶೋಧಿಸಿ ಏಕೈಕ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಾಗಿದ್ದರೂ ಸಂಪಾದನಾ ತತ್ವಗಳಿಗನುಗುಣವಾಗಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದು ಮತ್ತೊಂದು ಸಾಧನೆಯಾಗಿದೆ.

  ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಹಳಗನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳ ಸಂಪಾದನೆಯಲ್ಲಿ ಅಪಾರವಾದ ಪ್ರೌಢಿಮೆಯನ್ನು ಪಡೆದಿದ್ದವರು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ  ಅವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ  ರನ್ನನ ಅಜಿತ ತೀರ್ಥಂಕರ ಪುರಾಣ, ಸಾಹಸ ಭೀಮ ವಿಜಯ, ನೇಮಿಚಂದ್ರನ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣ, ಬಂಧುವರ್ಮನ  ಜೀವ ಸಂಬೋದನೆ, ಹರಿವಂಶಾಭ್ಯುದಯ, ಸತಿಧರ್ಮಸಾರ, ನಾಗವರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣ,  ಮಹಾಬಲನ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳಂತಹ ಚಂಪೂ ಕಾವ್ಯಗಳೇ ನಿದರ್ಶನ. ಶಕಟರೇಫ ಮತ್ತು ಹಳನ್ನಡ ರ ಮತ್ತು ಳ ಗಳಂತಹ ಅಕ್ಷರಗಳ ಇತಿಹಾಸವನ್ನು ಮತ್ತು ಈ ಅಕ್ಷರಗಳ ಬಳಕೆಯನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಿರುವುದು ಮತ್ತು ಕವಿ ಕಾಲ ವಿಚಾರಗಳ ನಿರ್ಣಯದಲ್ಲಿ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿ ಕಂಡು ಬರುವ ಆಂತರಿಕ ಮಾಹಿತಿಗಳನ್ನೇ ಅಧಿಕವಾಗಿ ಅವಲಂಬಿಸಿರುವುದು ಅವರ ಸಂಶೋಧನೆಯ ವೈಖರಿಯಾಗಿದೆ. ಏಕೈಕ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಇರುವ ಚಂಪೂಕಾವ್ಯಗಳನ್ನು ಅವುಗಳು ಅಳಿದು ಹೋಗುವ ಮುನ್ನವೇ ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಮಹತ್ವದ ಸಾಧನೆಯಾಗಿದೆ. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ  ಮೈಸೂರು ವಿ.ವಿ.ಯ ಪ್ರಾಚ್ಯ ಸಂಶೋಧನಾಲಯವು( ಕ್ರಿ.ಶ.1900) ಸಂಗ್ರಹಿಸಿದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕನೆಯದಾದ ಬಂಧುವರ್ಮನ ಹರಿವಂಶಾಭ್ಯುದಯ ಕೃತಿಯನ್ನು ಏಕೈಕ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯಿದ್ದರೂ ಡಿ.ಎಲ್.ನರಸಿಂಹಾಚಾರ್ಯರ ಒತ್ತಾಸೆಯ ಮೇರೆಗೆ ಹಿರಿಯ ವಿದ್ವಾಂಸರಾದ ಎನ್.ಬಸವಾರಾಧ್ಯ, ಎಸ್.ಎಸ್. ಕೃಷ್ಣಾಜೋಯಿಸ್, ಮತ್ತು ಟಿ.ವಿ. ವೆಂಕಟಾಚಲಶಾಸ್ತ್ರೀ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದ ಮೂಲಕ ಪಾಠಪರಿಷ್ಕರಣೆಯಲ್ಲಿ ಮೂಡಿದ್ದ ತೊಡಕುಗಳನ್ನು ಬಗೆಹರಿಸಿಕೊಂಡು ತೃಟಿತ ಪಾಠಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಛಂದಸ್ಸು ಮತ್ತು ಅರ್ಥದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಸರಿಹೊಂದುವ ಅಕ್ಷರಗಳನ್ನು, ಕೆಲವೆಡೆ ಪದಗಳನ್ನು ಅಂದರೆ ಊಹಾತ್ಮಕ ಪಾಠವನ್ನು ಕಂಸಭಾಗದ ಮೂಲಕ ಕೊಟ್ಟು ಮೂಲ ತೃಟಿತ ಪಾಠವನ್ನು ಅಡಿ ಟಿಪ್ಪಣಿಯಲ್ಲಿ ಕೊಟ್ಟು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವುದು ಇವರ ಮಹತ್ತರ ಸಂಶೋಧನೆಯಾಗಿದೆ. ಏಕೈಕ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಇದ್ದರೂ, ಅದು ಅಶುದ್ಧವಾಗಿದ್ದರೂ ಆದಷ್ಟು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ನಿವಾರಿಸಿ ಲುಪ್ತಭಾಗಗಳನ್ನು ಊಹಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿರುವುದು.

     ಜೀವಸಂಬೋಧನೆಯ ಬಗೆಗೆ ಅರಿವಿದ್ದ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಜೀವ ಸಂಬೋದನೆಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಸತಿಧರ್ಮಸಾರ ಕೃತಿಯನ್ನು  ಬೇರೆ ಕೃತಿ ಎಂದು ಗುರುತಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೆ ಇದರ ಕತೃ ಬಂಧುವರ್ಮ ಎಂಬುದು ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲಿಯೂ ದಾಖಲಾಗದಿದ್ದರೂ ಕವಿಯ ಉಳಿದೆರಡು ಕೃತಿಗಳ ಸಹಾಯದಿಂದ ಬಂಧುವರ್ಮನೇ ಎಂದು ಶೋಧಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದು ಅವರ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಮಜಲು. ಮೂರು ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣಗಳನ್ನು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವಾಗಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದು ಇವರ ಮತ್ತೊಂದು ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆ.

   ಎಲ್ಲಾ ವಿಧದ ಸಂಶೋಧಕರಿಗೆ ಆಕರ ಗಣಿ ಎನಿಸಿದ್ದ ಸಾಹಿತ್ಯ, ಧರ್ಮ, ಜಾನಪದ, ಇತಿಹಾಸ, ತತ್ವ ನಿರೂಪಣೆಯ ತಾರ್ಕಿಕ ಮಂಡಣೆಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ರಾಜಾವಳಿ ಕಥಾಸಾರದಂತಹ  ಗದ್ಯಕೃತಿಯನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದು  ಇವರ ಮತ್ತೊಂದು ಸಾಧನೆ. ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಂಶೋಧನೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದಾದರೆ ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಾರದ ಅಪ್ರಕಟಿತ ಮತ್ತು ಅಶುದ್ಧ ಪ್ರತಿಗಳೆಂದು ಯಾರೂ ಮುಟ್ಟದಿದ್ದ ಸಂಪಾದಿಸುವುದು ಕಷ್ಟಕರವೆಂದು ಕಡೆಗಣಿಸಿದ್ದ ಕಾವ್ಯಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದು ಮುಖ್ಯ ಅಂಶವಾಗಿದೆ.

ಇವರ ಆಕರಶೋಧ ಸಂಗ್ರಹಣೆಯ ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ,  ಹಳಗನ್ನಡ- ನಡುಗನ್ನಡ  ಕೃತಿಗಳ ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಜೈನ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಹಾಗೆ ಮಹಾಬಲನ ನೇಮಿನಾಥ ಪುರಾಣ,ಬಂಧುವರ್ಮನ ಹರಿವಂಶಾಭ್ಯುದಯ, ದೇವಚಂದ್ರನ ರಾಜಾವಳಿಕಥಾಸಾರ ಮುಂತಾದ ಕೃತಿಗಳ ಒಂದೊಂದು  ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಲಭ್ಯವಿದ್ದರೂ ಯಾರೂ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಲು, ಸಂಪಾದಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸದೇ ಇರುವ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ  ಹಲವಾರು ಪಾಠಕ್ಲೇಶಗಳಿದ್ದರೂ ಇವರು ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇವರ ಈ  ಸಂಶೋಧನೆಯಲ್ಲಿ ಉಪೇಕ್ಷೆಗೊಳಗಾದ ಕೃತಿಗಳು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಒಡಲಿನಿಂದ ಈಚೆಗೆ ಬಂದು ಕೃತಿರೂಪದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಳ್ಳ ಬೇಕೆಂಬ ಅಪೇಕ್ಷೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸ ಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಕರ್ತೃತ್ವ ಶಕ್ತಿ ಯಾರನ್ನಾದರೂ ಬೆರಗು ಗೊಳಿಸುವಂತದ್ದು. ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಗಷ್ಟೇ ಅವರು ಸೀಮಿತವಾಗಿಲ್ಲ ಅವರು ಸ್ವತಂತ್ರ ಕೃತಿಗಳನ್ನೂ ರಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸಂಪಾದಿತ ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ಬರೆದಿರುವ ಕವಿಕಾವ್ಯ ಪರಿಚಯಗಳು ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಗೆ ಮೌಲಿಕ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತವೆ. ಆ ಕೃತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಂಶೋಧನಾ ಗುಣವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಚರಿತ್ರೆಯಂತಹ ಮಹತ್ವದ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಗ್ರಂಥಗಳನ್ನೇ ಬರೆದಿದ್ದಾರೆ. ಇವರ ಸ್ವತಂತ್ರಕೃತಿಗಳು ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಅಧ್ಯಯನದ ಪರಿಧಿಯನ್ನು ವಿಸ್ತರಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿವೆ. ಬಿ.ಎಂ.ಶ್ರೀ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನದ ಮೂಲಕ 1992ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟ ಗೊಂಡ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರ ಪರಿಚಯ ಕೃತಿಯು ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರದ ಬಗೆಗಿನ ಅಗತ್ಯವಾದ ತಿಳಿವಳಿಕೆಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತಿದ್ದು ಈ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿಯ ಮಾಹಿತಿಗಳು ಎಷ್ಟೋಜನರಿಗೆ ಆ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ತಿಳಿವಳಿಕೆ ಮೂಡಿಸಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯತ್ತ ಗಮನಹರಿಸಲು ದಾರಿದೀಪವಾಗಿದೆ. ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ತಮ್ಮ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಒಡನಾಟ ಮತ್ತು ಅನುಭವದ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

 ಅದೇ ರೀತಿ 1971 ರಲ್ಲಿ ಇವರು ರಚಿಸಿದ ಗ್ರಂಥ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಕೃತಿಯು ಗ್ರಂಥದ ಸಾಮಾನ್ಯ ರಕ್ಷಣೆ, ಕೀಟಗಳು ಮತ್ತು ಬೂಷ್ಟ್, ನಿವಾರಣೋಪಾಯಗಳು, ಗ್ರಂಥಗಳ ಜೀರ್ಣೋದ್ಧಾರ, ಗ್ರಂಥಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವುದು. ಕಟ್ಟು ಕಟ್ಟುವುದು ಇತ್ಯಾದಿ ವಿಷಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುವುದರ ಮೂಲಕ ಪ್ರಾಚೀನ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಕಾಳಜಿಯನ್ನು ತಿಳಿಸುತ್ತದೆ. ಅದೇ ರೀತಿ ಬಂಧುವರ್ಮ ಮತ್ತು ಮಹಾಕವಿ ಪಂಪ ಎನ್ನುವ ಲಘುಕೃತಿಗಳು ಪಂಪ ಮತ್ತು ಬಂಧುವರ್ಮನನ್ನು ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವವರಿಗೆ ದಾರಿದೀಪಗಳಾಗಿವೆ.

         ಇವರ ಪ್ರಾಚೀನ ಕನ್ನಡ  ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಕೃತಿಯು ತಮ್ಮಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯದ  ಅನುಭವದ ಮೂಲಕ  ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮೌಲ್ಯವುಳ್ಳ ಕೃತಿಯಾಗಿದ್ದು ವ್ಯಾಪಕ ಸಾಮಗ್ರಿಯನ್ನು ಕನ್ನಡ ಸಂಶೋಧನೆಗೆ ಒದಗಿಸಿತು.  ಈ ಸಂಶೋಧನಾ ಪುಸ್ತಕವು ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ನೆಲೆಯನ್ನು ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ನಿರೂಪಿಸಿರುವಂತಹದ್ದು.  ಈಗಾಗಲೇ ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ ಸ್ವರೂಪ, ಬಳಕೆ, ಆ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ತೊಡಕು-ಸಂಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಹಸ್ತಪ್ರತಿಯ ಸ್ವರೂಪ-ಪೀಳಿಗೆ, ಪಾಠಾಂತರ ಸಂಕಲನ, ಸೂಚಿ ಮುಂತಾದ ವಿಷಯಗಳ ಬಗೆಗೆ ಅನೇಕ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಬಂದಿವೆಯಾದರೂ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆಯ  ಚಾರಿತ್ರಿಕ ನೆಲೆಯನ್ನು, ಅದು ಸಾಗಿದ ಸುದೀರ್ಘ ಹಾದಿಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿಕೊಳ್ಳ ಬೇಕಾದ ನೂತನ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿರುವ ಕೃತಿಗಳು ರಚನೆಯಾಗಿರಲಿಲ್ಲ. ಆ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಇವರ ಈ ಕೃತಿ ನಿವಾರಿಸಿದೆ. ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ರಚಿತವಾಗಿರುವ, ಒಂದುನೂರು ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿರುವ ಸುಮಾರು ಒಂದು ಸಾವಿರ ಗ್ರಂಥಗಳ ಸಂಪಾದನೆ, ಸಂಗ್ರಹ, ಪ್ರಕಟನೆಯ ಕುರಿತ ವಿವರಗಳನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. 19 ನೇ ಶತಮಾನದ ಕೊನೆ ಮತ್ತು 20ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿರುವ ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಲಭ್ಯವಿರುವ ಸಂಪಾದಿತ ಕೃತಿಗಳ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಪ್ರತಿ ಕಾವ್ಯದ ಸಂಪಾದನೆಗೆ ಬಳಸಿರುವ ಮೂಲ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ, ಪಾಠಾಂತರ, ಟೀಕೆ, ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು, ಪಾಠಗಳ ಮೂಲ ರೂಪದ ನಿಷ್ಕರ್ಷೆ ಮತ್ತು ಪರಿಶೀಲನೆಗೆ ಬಳಸಿರುವ ಇತರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಬಹುಮಟ್ಟಿಗೆ ವಿವಿಧ ಸಾಹಿತ್ಯಪ್ರಕಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಪಾದನೆಗೊಂಡು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿರುವ ಒಂದು ಸಾವಿರಕ್ಕೂ ಮೇಲ್ಪಟ್ಟ ಗ್ರಂಥಗಳ ಸಂಪಾದನೆಯ ವೈಖರಿಯನ್ನು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಕೆಲವೆಡೆ ತೌಲನಿಕವಾಗಿ ವಿವೇಚಿಸಿರುವಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಂಶೋಧನಾ ಕಾರ್ಯಕ್ಷಮತೆ ಎದ್ದು ಕಾಣುತ್ತದೆ. ಕನ್ನಡದ ಮುಖ್ಯ ಕೃತಿಗಳ ಮರುಸಂಪಾದನೆ ಪ್ರಕಟನೆಯ ವಿವರವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದೆ.  ಮೊದಲ ಆವೃತ್ತಿಗೆ ಬಳಸಿದ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ, ನಂತರದ ಸಂಪಾದನೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸಿರುವ ಇತರೆ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ತೌಲನಿಕ ಪರಿಚಯವನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿದೆ. ಇವರ ಈ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕಾವ್ಯದ ಪ್ರಕಟಣೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಶಿಸ್ತುಬದ್ಧ ಸಂಶೋಧಕರಾಗಿ ಕೃತಿಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಸ್ವರೂಪದ ಬಗೆಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಯಾವುದೇ ಕೃತಿಯ ಸಂಪಾದಕನ ಸಂಪಾದನೆಯ ಬಗೆಗೆ ಇವರು ತಾಳಿರುವ ನಿಲುವಿನಲ್ಲಿ  ಸಂಶೋಧಕ ಗುಣಧರ್ಮದ ಜೊತೆಗೆ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ವಿಮರ್ಶಕನ ಗುಣವನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡದ ಬಹುತೇಕ ಸಂಪಾದಿತ ಕೃತಿಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ವಿವರಗಳು ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಗೊಂಡಿದ್ದು ಸಂಶೋಧಕರಿಗೆ ಆಕರ ಗ್ರಂಥವಾಗಿ ಈ ಕೃತಿ ಪರಿಣಮಿಸಿದೆ ಎಂದರೆ ತಪ್ಪಾಗಲಾರದು. ೨೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಕಾವ್ಯ-ಪುರಾಣಗಳ ಪರಿಷ್ಕರಣದ ವಿಧಾನ, ವೈರುದ್ಯತೆಗಳನ್ನು ವಸ್ತುನಿಷ್ಠವಾಗಿ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೊಳ ಪಡಿಸಿರುವ ಸಂಶೋಧನಾ ಕೃತಿಯಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದಲ್ಲಿ ೧೫೦ ವರ್ಷಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಪಾದನೆಗೊಂಡ ಕೃತಿಗಳ ಸಂಪಾದನಾ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ಉತ್ತಮ, ಮಧ್ಯಮ, ಅಧಮ ಇತ್ಯಾದಿ ಮಾನದಂಡಗಳ ಮೂಲಕ ವಿಮರ್ಶಾತ್ಮಕವಾಗಿ ವಿವೇಚಿಸಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಭಿನ್ನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭಿನ್ನ ಸಂಪಾದಕರಿಂದ ಸಂಪಾದನೆಗೊಂಡು ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿರುವ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಪರಸ್ಪರ ತೌಲನಿಕವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಲೋಪದೋಶಗಳು ಕಂಡು ಬಂದಲ್ಲಿ ಅವರು ಎಷ್ಟೇ ವಿದ್ವಾಂಸರಾಗಿದ್ದರೂ ಯಾವುದೇ ಮುಲಾಜಿಲ್ಲದೆ ನಿಷ್ಠುರವಾಗಿ ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ.  ನಿದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಎಲ್. ಬಸವರಾಜುರವರು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಆದಿಪುರಾಣದ ಸಂಪಾದನಾ ಕಾರ್ಯದ  ಸ್ವರೂಪದ ಬಗೆಗೆ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸುತ್ತಾ, ಕಾವ್ಯದುದ್ದಕ್ಕೂ ಕಥಾಶೀರ್ಷಿಕೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿರುವುದು ಉತ್ತಮ ಕಾರ್ಯವಾದರೂ ಮೂಲ ಕಾವ್ಯದಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ಆಶ್ವಾಸಗಳ ಹೆಸರನ್ನು ನೀಡದೆ ಬರಿಯ ಸಂಖ್ಯೆಯಿಂದ ಸೂಚಿಸಿರುವುದು ಸಮಂಜಸವಾಗಿ ತೋರುವುದಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲದೆ ಪದಗಳ ಮಧ್ಯ ಮಧ್ಯ ಪದವಿಂಗಡಣೆ ಮಾಡಿರುವುದು ಅವಶ್ಯಕವೆನ್ನಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅದರ ಸಾಧಕ-ಬಾಧಕಗಳನ್ನು ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ಗಮನಿಸಿ ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿರುವುದು ಅವರ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕ ಅಭಿಪ್ರಾಯಕ್ಕೆ ನಿದರ್ಶನವಾಗಿದೆ.  ಅದೇ ರೀತಿ  ‘1931 ರಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತಿನಿಂದ ಬೆಳ್ಳಾವೆ ವೆಂಕಟ ನಾರಾಣಪ್ಪನವರ ಸಂಪಾದಕತ್ವದಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಗೊಂಡಿದ್ದ ಪಂಪಭಾರತವನ್ನು ಮೈಸೂರು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಪ್ರಸಾರಾಂಗವು  1973 ರಲ್ಲಿ ಮರು ಮುದ್ರಣ ಮಾಡಿದೆ. ನಿರ್ದೇಶಕರು ಪ್ರಕೃತ ಮುದ್ರಣದ ಪ್ರಸ್ತಾವನೆಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಪರಿಷತ್ತು ಈ ಮೊದಲು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದ ವಿಕ್ರಮಾರ್ಜುನ ವಿಜಯದ ಪುನರ್ಮುದ್ರಣ  ಇದು ಎಂದಿದ್ದಾರೆ. ಅತ್ಯಂತ ಶ್ರದ್ಧೆಯಿಂದ ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿ ಉಪೋದ್ಘಾತ ಬರೆದ ವೆಂಕಟನಾರಾಣಪ್ಪ ಮತ್ತು ಇತರರ  ಹೆಸರನ್ನು ಮೊದಲ ಮುದ್ರಣದ ಮುಖಪುಟದಲ್ಲಿ ಕೈಬಿಟ್ಟಿರುವುದರಿಂದ ಇದರಲ್ಲಿಯೂ ಹಾಗೆಯೇ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.  ಆದರೆ ಇದು ಪುನರ್ ಮುದ್ರಣ ಎಂದ ನಿರ್ದೇಶಕರು ಹೊಸದಾಗಿ ಪ್ರಧಾನ ಸಂಪಾದಕರ ಹೆಸರನ್ನು ಇದರ ಮುಖಪುಟದಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿರುವುದು ಸರ್ವಥಾ ಸಾಧುವಲ್ಲ. ಹೀಗೆ ಹಾಕಿರುವುದರಿಂದ ಈ ಗ್ರಂಥವು ಎಲ್ಲ ಗ್ರಂಥ ಸೂಚಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರಧಾನ ಸಂಪಾದಕರ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನಮೂದಾಗುತ್ತದೆ. ಆದುದರಿಂದಲೇ ನಾನು ಮುಖಪುಟದಲ್ಲಿ ಹೀಗೆ ಸಂಪಾದಕರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಬೇರೆಯವರ ಹೆಸರನ್ನು  ಹಾಕುವುದಕ್ಕೆ ವಿರೋಧಿಯಾಗಿದ್ದೇನೆ.’ಎಂದು ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ವಿದ್ವತ್ಪೂರ್ಣ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದವರ ಹೆಸರನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಹಾಕುವಂತಹ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು  ಕಟುವಾಗಿ ಖಂಡಿಸಿರುವ ಸ್ವಭಾವದವರು ಎಂಬುದು ಈ ವಿವರಣೆಯಿಂದ ಮನದಟ್ಟಾಗುತ್ತದೆ.  ಈ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ  ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಕುರಿತ ತಾತ್ವಿಕ ಚಿಂತನೆಯನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಇದು ಸುಲಭವಾದ ಕೆಲಸವಲ್ಲ. ಕಠಿಣ ಗ್ರಾಹ್ಯವಾದುದು. ಇಲ್ಲಿ ಆಧುನಿಕ ಪೂರ್ವದ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿರುವ ಸಂಪಾದಕರನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸದೆ ಅವರು ಮಾಡಿರುವ ಕೆಲಸದ ಬಗೆಗೆ ವಿಶೇಷತೆಯ ಬಗೆಗೆ ಮನನಮಾಡಿ ಒಂದು ಎಲ್ಲೆಕಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ರೂಪಿಸಿರುವ ವಿಶಿಷ್ಟತೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸ ಬಹುದಾಗಿದೆ. ಪ್ರಾಚೀನ ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಾಹಿತ್ಯಾಧ್ಯಯನ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನೆಯ ಚಾರಿತ್ರಿಕ ನೆಲೆಗಳನ್ನು ಹುಡುಕುವ ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯದ ವಿವಿಧ ರೂಪಗಳ ವಿವಿಧ ಗ್ರಂಥಗಳ ವಿವಿಧ ಆವೃತ್ತಿಗಳ ಪರಿಷ್ಕರಣದ ಇತಿಮಿತಿಗಳ ಬಗೆಗೆ ತಲಸ್ಪರ್ಶಿಯಾಗಿ ವಿವೇಚಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಕೃತಿಯ ರಚನೆಯಲ್ಲಿ ಇವರ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳ ಬಗೆಗಿನ ತಮ್ಮ ಜೀವಮಾನದ ಓದಿನ ಮತ್ತು ಚಿಂತನದ ಅನುಭವವನ್ನೆಲ್ಲಾ ಎರಕಹೊಯ್ದಿರುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ. ಕನ್ನಡ ಕೃತಿಗಳು ಸಂಪಾದಿತವಾಗಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ರೀತಿಯನ್ನು ಕಾಣಬಹುದಾಗಿದೆ.

     ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ರೂಪದಲ್ಲಿಯೇ ಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳು ಕತ್ತಲೆಯ ಮರೆಯಲ್ಲಿದ್ದಿದ್ದರೆ ನಿಜಕ್ಕೂ ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯ ಅಭ್ಯಾಸವನ್ನು ನಾವು ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತೆ ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಸಾಮಾನ್ಯರು ಓದಿ ಗ್ರಹಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯವಾದ ಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಓಲೆಗರಿಗಳಲ್ಲಿ ಅಡಗಿದ್ದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಇಂದು ನಮ್ಮ ಕೈಯಲ್ಲಿನ ಮುದ್ರಿತ ಗ್ರಂಥವಾಗುವವರೆಗಿನ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ್ಮ ತಾವು ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ವಿದ್ವನ್ಮಣಿಗಳ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿ ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಹೆಸರು ಪ್ರಮುಖವಾದುದಾಗಿದೆ. ಇವರ ಈ  ಸಂಶೋಧನಾ ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥ ಸಂಪಾದನಾ ಚರಿತ್ರೆ, ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆ, ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಚರಿತ್ರೆ, ಪ್ರಕಟನಾ ವಾಗ್ವಾದಗಳ ಚರಿತ್ರೆ, ಮರು ಸಂಪಾದನೆಯ ವಿವರ ಇತ್ಯಾದಿ ಅಂಶಗಳನ್ನು  ಏಕಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವಂತಹ ನೆಲೆಗಟ್ಟನ್ನು ಹೊಂದಿರುವುದನ್ನು ಗ್ರಹಿಸಬಹುದಾಗಿದೆ.

ಅಶುದ್ಧ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳೆಂದು ಯಾರೂ ಮುಟ್ಟದಿದ್ದ, ಸಂಪಾದಿಸುವುದು ಕಷ್ಟಕರವೆಂದು ಕಡೆಗಣಿಸಿದ್ದ ಕೆಲವು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ನಶಿಸಿಹೋಗಲು ಬಿಡದೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದನ್ನು ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಜನತೆ ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ. ಜೈನ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳು ಹಂಚಿಹೋಗಿದ್ದ ಬಿಹಾರದ ಅರಾ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಕ್ಷೇತ್ರಕಾರ್ಯಕೈಗೊಂಡು ಅಲ್ಲಿದ್ದ ಕನ್ನಡ ಹಸ್ತಪ್ರತಿಗಳನ್ನು ಮೈಕ್ರೊಫಿಲಂ ಮಾಡಿ ತಂದಿದ್ದು ಅವರ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಮತ್ತೊಂದು ಮಜಲು. ಏಕೆಂದರೆ ನನಗೆ ತಿಳಿದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಮೈಕ್ರೋಫಿಲಂ ಪ್ರತಿಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬೇರಾವ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ ಭಂಡಾರಗಳಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲ ಎಂಬುದನ್ನು ಮನಗಂಡರೆ ಇವರ ವಿದ್ವತ್ ಶ್ರಮದ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ. ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ಇವರಷ್ಟು ಅಧಿಕ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿದವರು ಸಿಕ್ಕುವುದಿಲ್ಲ. ಒಂದು ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸೀಮೋಲ್ಲಂಘನ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಹತ್ತಾರು ಜನ ಸಂಶೋಧಕರು ಸೇರಿ ಸಾಂಸ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸುವಷ್ಟು ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಒಬ್ಬರೆ ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ಪ್ರಕಟಿಸಿರುವುದನ್ನು ನೋಡಿದರೆ ಇವರ ವಿದ್ವತ್ತಿನ ಅಗಾಧತೆ ಎಂತಹದ್ದು ಎಂಬುದು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಮನವರಿಕೆ ಆಗುವಂತಹದ್ದು. ನಮ್ಮ ಕಾಲದ ಸಾಹಿತ್ಯ ಅಧ್ಯಯನಕಾರರು  ಸಣ್ಣಯ್ಯರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಕೊಡ ಮಾಡಿದ ಹಳಗನ್ನಡ, ನಡುಗನ್ನಡ ಕಾಲದ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ಣ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಇಂದಿನ ಬರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಆಕರ ಮತ್ತು ಪರಾಮರ್ಶನವಾಗಿ ಅವೆಲ್ಲವುಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಸಂಶೋಧನಾ ವ್ಯಾಸಂಗದ ತಳಹದಿಯಲ್ಲಿ ಸತ್ಯದ ಸಮೀಪಕ್ಕೆ ಬರುವಂತಾಗಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ. ಹೀಗಾಗಿ ಕವಿಚರಿತೆಕಾರರನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಂತೆ ಸಾಹಿತ್ಯ-ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಶೋಧದಲ್ಲಿ ಗಮನೀಯವಾದ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದ ಮತ್ತು ಪ್ರಸ್ತುತ ಅದರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಸವೆಸುತ್ತಿರುವ ವಿದ್ವಾಂಸರಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಪ್ರಮುಖರು. ಹಳಗನ್ನಡ ನಡುಗನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯ ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಕವಿ-ಕಾಲ ವಿಚಾರವನ್ನು ಗುಣಾತ್ಮಕವಾಗಿ ಶೋಧಿಸುವುದರೊಂದಿಗೆ ಇಂದು ನಾವೆಲ್ಲಾ ಹಳಗನ್ನಡ ಮತ್ತು ನಡುಗನ್ನಡದ ಕಾಲದ ಕವಿ-ಕೃತಿಗಳನ್ನು ಸುಲಭವಾಗಿ ಓದಲು ಅನುಕೂಲವಾಗುವಂತೆ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಾದ ಪುಸ್ತಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ  ಒದಗಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಪ್ರಾಚೀನಕನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳ ಸಂಪಾದನೆ  ಆಗದಿದ್ದಲ್ಲಿ ಆ ಕಾವ್ಯಗಳ ಓದು, ವಿಮರ್ಶೆ, ಚರ್ಚೆಯೇ ಆಗುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲವೇನೋ ಎಂದೆನಿಸುತ್ತದೆ. ಇವರು ಆಯ್ದುಕೊಂಡ ಸಂಶೋಧನಾ ಕ್ಷೇತ್ರವು ಯಾವುದೇ ರೀತಿಯ ಲಾಭವನ್ನು, ದಿಡೀರ್ ಕೀರ್ತಿಯನ್ನು ತಂದು ಕೊಡುವಂತಹದ್ದಲ್ಲ. ಇವತ್ತು ಬಿ.ಎಸ್.ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರಂತಹ ವಿದ್ವಾಂಸರ ಆಸ್ತಿ ಎಂದರೆ ಅವರ ಸುತ್ತ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುವ ಹಸ್ತಪ್ರತಿ  ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಈಗಾಗಲೇ ಓದುಗ ವರ್ಗಕ್ಕೆ ನೀಡಿರುವ ಹಳಗನ್ನಡ ಕಾವ್ಯಗಳು.     

     ಒಟ್ಟಾರೆ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ ಯಾರೂ ಬೇಕಾದರೂ ಕೈಗೊಳ್ಳಬಹುದಾದ ಸುಲಭ ಕಾರ್ಯವೇನು ಅಲ್ಲ. ಅದಕ್ಕೆ ಕಠಿಣ ಪರಿಶ್ರಮ, ಅಪಾರ ಸಾಹಿತ್ಯ ಜ್ಞಾನ, ಛಂದಸ್ಸು, ವ್ಯಾಕರಣ ಮೊದಲಾದ ಶಾಸ್ತ್ರಗಳ ಪರಿಚಯ ಅಗತ್ಯವಿರುತ್ತದೆ. ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನಾ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಮಾದರಿಯಾಗುವುದು, ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುವುದು ಕಷ್ಟಸಾಧ್ಯವಾದ ಕೆಲಸ. ಈ ದೆಸೆಯಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ತಾವೇ ಒಂದು ಮಾದರಿಯಾಗಿದ್ದು, ಹಲವು ಮಾದರಿಗಳನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿರುವ ಕೀರ್ತಿಗೆ  ಭಾಜನರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ಇಂದಿಗೂ ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರು ಶೋಧಿಸಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವ ಸಂಶೋಧನಾ ವಿವರಗಳನ್ನು ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಅಳವಡಿಸಿ ಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ  ಸಾಹಿತ್ಯ ಚರಿತ್ರೆಯನ್ನು ಪುನರ್ ರಚಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ.

                       ಪರಾಮರ್ಶನ ಗ್ರಂಥಗಳು

೧.  ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯ :ಪ್ರಾಚೀನ ಕನ್ನಡ ಗ್ರಂಥಸಂಪಾದನೆ

   ಕನ್ನಡ ಪುಸ್ತಕಪ್ರಾಧಿಕಾರ, ಬೆಂಗಳೂರು, ೨೦೦೨

೨. ಹಸ್ತಪ್ರತಿಶಾಸ್ತ್ರ ಪರಿಚಯ , ಬಿ.ಎಂ.ಶ್ರೀ  ಪ್ರತಿಷ್ಠಾನ, ಬೆಂಗಳೂರು, ೨೦೦೯   

೩.ಬಂಧುವರ್ಮನ ಸತಿಧರ್ಮಸಾರ, ಮೈಸೂರು ೧೯೭೬

೪. ದೇಪರಾಜನ ಸೊಬಗಿನ ಸೋನೆ,   ಮೈ.ವಿ.ವಿ. ಮೈಸೂರು,೧೯೭೦

೫. ಇಮ್ಮಡಿ ನಾಗವರ್ಮನ ವರ್ಧಮಾನಪುರಾಣ, ಪ್ರಸಾರಾಂಗ, ಮೈ.ವಿ.ವಿ.೧೯೭೪

೬. ಪರಿಣಿತ : ಬಿ.ಎಸ್. ಸಣ್ಣಯ್ಯನವರ ಅಭಿನಂದನ ಗ್ರಂಥ

   ಸಂ: ಬೋರೇಗೌಡ ಚಿಕ್ಕಮರಳಿ, ಮೈಸೂರು, ೨೦೧೩

೭. ಸಿ.ನಾಗಭೂಷಣ: ನುಡಿಪಸರ, ಧಾತ್ರಿ ಪ್ರಕಾಶನ, ಬೆಂಗಳೂರು 2009

                ಕನ್ನಡ ಸಂಶೋಧನಾ ಸಮೀಕ್ಷೆ: ಶ್ರೀ.ಸಿದ್ಧಲಿಂಗೇಶ್ವರ ಪ್ರಕಾಶನ ಗುಲಬರ್ಗಾ 2006